83 ص
بررسی تاریخ
شناخت تاریخچه و علل پیدایش شهر
شهر نیشابور مانند سایر شهرهای استان خراسان جزء اولین مراکز مسکونی است که اقوام آریایی پس از ورود به ایران در آن سکنی گزیدند.
خراسان قدیم به چهار منطقه تقسیم می شد که عبارتند از:
1- بلخ 2- مرو 3- هرات 4- نیشابور
در حال حاضر سه بخش اوّل خراسان قدیم در خارج از مرزهای کنونی ایران است.
نیشابور قبل از ورود اسلام به ایران
بنای شهر نیشابور را به انوش بن شیش بن آدم نسبت داده اند. در کتاب تاریخ نیشابور تألیف خلیفه نیشابوری آمده است که نیشابور بر سنگی بزرگ سفید و **** بنا نهاده شده است. آتشکدة آذربرزین مهر متعلق به دهقانان بوده و نان دهندة مقام و موقعیت نیشابور در زمان ساسانیان است.
شهر دارای برج و بارو بود که در مواقع ضروری با استفاده از آنها محافظت و دفاع می کردند. از آنجا که نیشابور یکی از چهار شهر عمدة خراسان بوده در دورة هر پادشاهی مورد مرمت و بازسازی قرار می گرفته، به جز در مواقع هجوم مهاجمان که مورد تخریب واقع می شده است.
نیشابور بعد از ورود اسلام
نیشابور یک بار در زمان عمر فتح شد اما همواده ناآرام بود تا این که در زمان عثمان و در سال 33 هـ .ق به دست عبدالله عامد فتح شد و معاویه 50 هزار سپاهی عرب را با خانواده شان به نواحی خراسان اعزام داشت که تعدادی از آنها در نیشابور اقامت گزیدند.
در زمان طاهریان که خراسان مرکز حکومت واقع شد، آبادانی شهر نیشابور هم مورد توجه قرار گرفت و در زمان عبدالله بن طاهر که ارگ شادیاخ در جنوب غربی شهر ایجاد گردید نیشابور به کمال رونق و آبادی رسید. در قرن چهارم نیشابور به عنوان یک ابرشهر خوانده می شده است و در واقع نمونة کاملی از شهرهای ایرانی- اسلامی بوده است.
نیشابور در قیام ابومسلم خراسانی مرکز فرمانروایی وی گردید. در زمان طاهر نیشابور پس از مرو که مرکز حکومت وی بوده دومین شهر ایران تلقی می شد و در دوران ولایت مأمون این شهر مرکز فرمانروایی طاهر بود.
نیشابور در این دوران از اهمیت ویژه ای برخوردار بود و بازرگان از اقصی نقاط ایران و جهان در این شهر داد و ستد مشغول بوده و یا با آن مراودات تجاری داشتند. یعقوب لیث صفاری نیز نیشابور را تختگاه خود کرد و به آن رونق و اعتبار بیشتری بخشید. طغرل سلجوقی نیز بر آبادی و رونق این شهر افزود و در این دوران مردان بزرگی چون عطار نیشابوری و حکیم عمر خیام زندگی می کردند و در زمان صدارت خواجه نظام الملک بر اعتبار و عظمت آن افزوده گردید.
تاریخ نیشابور 83 ص