مقدمه:
هدف از آموزش کمک به ارتقاء سطح یادگیری در دانش‌آموزان است. اما یادگیری موضوع مشخص واحدی نیست. بلکه تقریباً همه فعالیت‌هایی که ما در طول زندگی انجام می‌دهیم از تجارب یادگیری‌مان سرچشمه می‌گیرد. ما موضوع‌های مختلف درسی و غیردرسی مانند ریاضی، ادبیات، هنر، علوم دینی و طرز معاشرت را یاد می‌گیریم. علاوه بر این ما عواطف مختلف را نیز یاد می‌گیریم. تهیه فهرست کاملی از آنچه که انسان در طول زندگی یاد می‌گیرد بسیار مفصل و شاید غیرممکن است. اما به طور کلی در مورد راهبردهای مختلف یادگیری به دو نوع از راهبردها یعنی راهبرد شناختی و راهبرد فراشناختی تأکید شده است. در سالهای اخیر شاهد پیشرفت عظیم روانشناسی پرورشی به سوی کشف این راهبردها یعنی راههای یاد گرفتن و مطالعه کردن بوده‌ایم (سیف 1379).
در سالهای اخیر در مورد تأثیر راهبردهای شناختی و فراشناختی تحقیقات گوناگونی صورت گرفته است و سعی بر آن بوده است در مورد اهمیت و تأثیر هرکدام از راهبردها اطلاعات لازم به معلمان ارائه شود تا نحوه یادگیری به نحوه مطلوب‌تری امکان‌پذیر گردد. نخستین بار هارلو (1949) مفهوم فراشناخت (دانستن درباره دانستن) را در یک رشته آزمایشی که با میمونها انجام داد مطرح ساخت. براون (1978) فراشناخت را به دو صورت زیر معرفی کرده است:
1ـ آگاهی فرد از فعالیت‌ها یا فرایندهای شناختی خود
2ـ روشهای مورد استفاده فرد برای تنظیم فرایندهای شناختی خودش.
به سخن دیگر، فراشناخت از یک سو شامل روشهای کنترل و نظارت بر یادگیری است. بنابراین آموزش راهبردهای فراشناختی در پیشرفت تحصیلی آموزش گیرندگان موثرتر از آموزش صرف راهبردهای شناختی می‌باشد (براون 1978).
بیان مسأله
سالهاست که روانشناسان تربیتی درصدد پاسخ دادن به این سؤالات هستند که چرا بعضی دانش‌آموزان نسبت به بعضی دیگر از نظر پیشرفت تحصیلی موفق‌ترند؟ چه چیزی این تفاوتها را رقم می‌زند؟ برای پاسخ دادن به این سؤالات بررسی عواملی که تصور می‌شود موقعیت تحصیلی را تبیین می‌کنند ضرورت پیدا می‌کنند.
به مرور زمان روشن شده که کلید تبیین و پیش‌بینی موفقیت و کامیابی تنها استفاده از راهبردهای شناختی نیست. بسیاری از دانش‌آموزان با استفاده از راهبردی شناختی مشکلات زیادی در فراگیری مطالب درسی دارند، در حالی که دانش‌آموزان دیگر با تاکید زیادتر روی راهبردهای فراشناختی موفقیت تحصیلی بالایی را کسب کرده‌اند، و چه بسا افرادی را بشناسیم که با استفاده از راهبردهای شناختی درصد متوسط موفقیت تحصیلی را کسب کرده‌اند ولی با درنظر گرفتن راهبردهای فراشناختی به موفقیت‌های زیادی در زندگی‌شان دست یافته‌اند (سیف 1979).
طی چند دهه گذشته تلاش‌های قابل ملاحظه‌ای جهت تبیین و کشف عوامل موثر بر موفقیت تحصیلی صورت گرفته. محققین در تبیین اهمیت راهبردهای فراشناختی در پیشرفت تحصیلی به نتایج قابل ملاحظه‌ای دست یافته‌اند و نشان داده‌اند که چنانچه راهبردهای فراشناختی را برای پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی به راهبردهای شناختی اضافه کنیم، پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی به طور معناداری با احتمال بیشتری امکان‌پذیر می‌شود تا اینکه تنها از راهبردهای شناختی استفاده کنیم (بوتچر، 1999).
تمام مسائل فوق نشان می‌دهد که توسل به راهبردهای شناختی برای تبیین پیشرفت تحصیلی کافی نیست، بنابراین این مسائل نشان دهنده این نکته است که عامل مهم دیگری غیر از راهبردهای شناختی وجود دارد که می‌تواند در پیشرفت تحصیلی یا به طور کلی در موفقیت موثر باشد که آن راهبردهای فراشناختی است. این دیدگاه این سؤالات را مطرح می‌کند که چه عوامل دست‌اندرکارند که برخی افراد دارای راهبردهای شناختی بالا در زندگی ضعیف عمل کنند و کسانی که راهبردهای شناختی متوسطی دارند در کمال تعجب به خوبی عمل می‌کنند.
تحقیقات نشان داده که در غالب موارد تفاوت در توانایی نهفته است که راهبرد فراشناختی نامیده می‌شود که شامل برنامه‌ریزی، کنترل، نظارت و نظم‌دهی می‌باشد و این مهارت‌ها را می‌توان به کودکان آموخت تا در امر تحصیلی عملکرد بالاتری نشان دهند (دمبو 1994). تعدادی از محققین براین باورند که علاقه به راهبردهای فراشناختی تا حدی واکنش به این باور است که راهبرد شناختی تنها کلید پیشرفت تحصیلی است. آنچه در این جا اهمیت دارد اظهارات ضد و نقیض طرفداران و منتقدان راهبردهای فراشناختی در زمینه توانایی این مفهوم در پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی است (مایر و سالووی، 1999). لذا پژوهش حاضر در راستای همین تحقیقات به بررسی تاثیر راهبردهای شناختی و راهبردهای فراشناختی و همچنین استفاده توأم از این راهبردها در مقایسه با استفاده غیر توام از آنها در موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان پسر و دختر مقطع متوسطه شهر و روستاهای گیلانغرب می‌باشد.
فهرست مطالب
عنوان .................................................................. صفحه
فصل اول
موضوع پژوهش
1ـ1 مقدمه............................................................ 2
1ـ2 بیان مسئله.......................................................... 3
1ـ3 ضرورت و اهمیت پژوهش.......................................... 4
1ـ4 اهداف پژوهش................................................................... 6
1ـ6 تعریف متغیرهای پژوهش.................................................................... 6
فصل دوم
پیشینه نظری و عملی پژوهش
2ـ1 مقدمه........................................................... 10
2ـ2 تعریف راهبردهای یادگیری...................................... 13
2ـ3 راهبردهای شناختی................................................ 15
2ـ3ـ1 راهبردهای تکرار یا مرور..................................... 16
روش ها و راهکارهای راهبردهای تکرار............................ 17
2ـ3ـ2 راهبرد بسط و گسترش معنایی............................. 21
روش‌ها و تاکتیک‌های گسترش معنایی.......................................................... 22
2ـ3ـ3 راهبرد سازمان دهی................................................................ 28
روش‌ها و راهکارهای سازمان‌دهی .......................................................... 28
2ـ4 راهبردهای فراشناختی...................................................................... 33
2ـ5 دانش ویژه راهبرد............................................................................... 40
2ـ6 دانش راهبرد اسنادی.................................................................... 40
2ـ7 تفاوت‌های جنسی در استفاده از راهبرد............................................. 41
2ـ8 راهبردهای یادگیری و رشد............................................................ 41
عنوان ................................................................................... صفحه
2ـ9 پیشینه عملی تحقیق.................................................................... 45
2ـ10 پژوهش‌های خارجی .................................................................. 45
2ـ11 پژوهش‌های داخلی...................................................................... 48
فصل سوم
3ـ1 مقدمه.......................................................................... 53
3ـ2 نوع و روش انجام پژوهش.............................................................. 53
3ـ3 جامعه آماری................................................................................ 54
3ـ4 حجم نمونه ............................................................................. 55
3ـ5 روش نمونه‌گیری................................................................... 55
3ـ6 ابزار اندازه‌گیری پژوهش..................................................... 55
3ـ6ـ1 پایایی............................................................................. 56
3ـ6ـ2 اعتبار.............................................................................. 56
3ـ7 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها ............................................................ 57
فصل چهار
تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهشی
4ـ1 مقدمه........................................................................ 59
4ـ2 ویژگی های جمعیت شناختی نمونه .................................................... 59
4ـ3 آزمون فرضیه‌ها و سوال تحقیق............................................................. 61
مقدمه.......................................................................................... 61
آزمون فرضیه اول .......................................................................... 61
آزمون فرضیه دوم............................................................................... 62
آزمون فرضیه سوم ............................................................................. 62
آزمون فرضیه چهارم ......................................................................... 63
آزمون سوال تحقیق.............................................................................. 64
عنوان ....................................................................................... صفحه
فصل پنجم
تفسیر نتایج آزمون فرضیه‌ها و سوال تحقیق
5ـ1 مقدمه................................................................................... 67
5ـ2 فرضیه اول.................................................................... 67
5ـ3 فرضیه دوم......................................................................... 69
5ـ4 فرضیه سوم......................................................................... 71
5ـ5 فرضیه چهارم ........................................................................... 72
5ـ6 سوال تحقیق................................................................................... 72
5ـ7 نتیجه کلی............................................................................... 73
5ـ8 محدودیت های محقق...................................................................... 73
5ـ9 پیشهادات .................................................................................... 73
فهرست منابع فارسی.......................................................................... 75
فهرست منابع انگلیسی.......................................................................... 77
ضمیمه........................................................................................ 79
پایان نامه ارشد روانشناسی عمومی - بررسی راهبردهای شناختی و فراشناختی با میزان موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان شهری و روستایی