مقدمه:
شهرهای امروزین ما، در عرصه فضاهای جمعی و عمومی دچار کاستیهای جدی هستند. طی دهه های اخیر جمعیت و وسعت شهرهای ما چند برابر شده است، ولی فضاهای اجتماعی ما به نسبت آن رشد نکردهاند که نتیجه آن در قالب، ازدحام مردم، به خصوص قشر جوان در خیایانها و مراکز تجاری شهر، قابل مشاهده است. در پیشینه جامعه ما، بازارها از اصلیترین مکانهای شکلگیری تعاملات اجتماعی و فرهنگی بشمار میآمدند. از این رو، بنابه پیشینه فرهنگی و نیز جذابیت امر خرید، قشر قابل توجهی از جامعه ما، متمایل به گذران اوقات آزاد خود در مراکز تجاری هستند. مراکزی که با حداقل امکانات و حداقل توجه به نیازهای بازدید کنندگان و با هدف صرف قابل فروش بودن و سودآوری بیشتر ساخته شدهاند. در سالهای اخیر، سرعت تغییر ماهیت کارکردهای زندگی و فعالبتهای اجتماعی، تغییر فضاها و کاربریهای تجاری را اجتناب ناپذیر ساخته است و لزوم ارائه راهکاری عملی برای ساخت این مراکز که هم پاسخگوی نیازها و خواسته های اقشار مختلف جامعه بوده و هم تامین کننده منافع سازنده باشد بیش از همیشه احساس میشود.
بیان مساله:
در دنیای پیش از مدرن، خرید و فروش فعالیتی بود که تامین نیازهای طبیعی با یک سری روابط منطقی انجام میشد اما در دنیای مدرن امروزی این فضای شهری در آن واحد، یک فضای عمومی است که بر اساس سایز و ابعاد، فعالیتهای اجتماعی و اقتصاد را پیشرفت داده و حفاظت میکند (نادری، 1376).
پیشرفت و جهانی شدن تجارت، آن را به سوی طراحی زمینههای مختلف فعالیت تجاری کشانده است. چرا که تجارت عامل مهمی در اقتصاد هر کشور محسوب می شود (تقوایی،1387).
لذا طراحی مکانهای تجاری به عنوان یکی از شاخصترین موارد در طراحی فضاهای جمعی و عمومی است.
افزایش حضور مردم در این فضاها
دستیابی به ارتقاء تعامل اجتماعی و حیات جمعی در شهر ایرانی-اسلامی
دستیابی به کارکردهای فضاهای جمعی
- محلی برای گردهمایی و اجتماع شهروندان
- تقویت نقش اجتماعی شهروندان در راستای ارتقاء حیات جمعی
- تقویت هویت و حس مکان در میان شهروندان
امروزه ابعاد انسانی فضاهای عمومی بیش از هر زمان دیگر مورد توجه برنامهریزان و طراحان شهری قرار گرفته و مردم نیز مشتاقانه به حضور و مشارکت در چنین فضاهایی پاسخ مثبت داده اند (2004،gehl).
اما آنچه این فضاها را به لحاظ اجتماعی فعال میسازد، در درجه اول عوامل کالبدیست که بتواند زمینه ساز ورود و سپس توقف افراد درون فضا باشد که در این باره میتوان به عواملی چون: دسترسیها، جاذبههای بصری، عوامل طبیعی و بسیاری عوامل دیگر ازین دست اشاره نمود. اما آنچه بیش از ابعاد کالبدی در حضور و تعامل اجتماعی افراد مؤثر است، پیشبینی و خق رویدادهای اجتماعی است که در عین ایجاد فرصتهای مشارکت در فعالیتهای اجتماعی، می تواند زمینه ساز ارتقا حس تعلق به مکان نیز باشد (lennard,1984).
اجتماعپذیری در فضاهای عمومی بر پایه نیاز مردم به حس تعلق اجتماعی و تعامل با یکدیگر قرار دارد و این امر در یک فضای اجتماعی حمایت کننده در کنار تامین آسایش فیزیولوژیکی، ادعای قلمرو، حس مالکیت و دریافت عدالت در فضا، میسر خواهد بود (Alexander,1968).
به طور کلی خلق یک فضای عمومی موفق که بتواند پذیرای افراد و گروههای مختلف باشد مستلزم تامین عوامل زیر است.
- بطور تامین قلمرو، امنیت، ساختار منسجم، تداوم و خوانایی و قابل پیشبینی بودن فضا
- وجود تسهیلات مناسب در فضا، پاسخگویی، راحتی و آسایش محیطی
- میزان اطلاعات، شور و هیجان محیطی: که مستلزم وجود ابعادی چون پیچیدگی و رمزآلودگی، آموزش، امکان بیان خود، گوناگونی و تضاد، انتخاب، هویت یابی، خلوت جویی و دلبستگی در فضاست.
- تعاملات اجتماعی
(مریم، چرخچیان، فضاهای عمومی و عوامل موثر بر حیات جمعی، باغ نظر، شماره هفتم).
بنابراین خلق یک فضای عمومی موفق، بهره گیری از توانهای اجتماعی آن و ارتقا فرصتهای مشارکت در حیات جمعی، مستلزم شناخت فضا و ابعاد مختلف آن و نگاهی چند جانبه از سوی طراح در این رابطه است.
با نگاهی گذرا به مجتمعهای تجاری در شهر تبریز به این امر واقف میشویم که در این مجتمعها روحیه حیات جمعی و توجه به فضاهای عمومی در آن رعایت نشده است و این مجتمعها تبدیل به یک فضای بیروح و بدون تعاملات اجتماعی مناسب گردیده است.
با توجه به مطالب فوق در این پروژه در طراحی مجتمع تجاری سعی بر این خواهد شد که طراحی فضاهای تجاری در مجتمعهای تجاری در راستای ارتقاء حیات جمعی در نظر گرفته شود تا نحوه رفتار مردم در این مجتمع از حالت معمول در دیگر مجتمعهای تجاری به صورت پویاتری تبدیل به صحنهای از فعالیت جمعی و گسترده شود.
پرسش اصلی تحقیق ( مساله تحقیق )
چگونه میتوان با بهرهگیری از فضاهای جمعی و عمومی با رویکرد حیات جمعی، مجتمع تجاری را طراحی نمود؟
- فرضیه تحقیق
□ به نظر میرسد در طراحی مجتمعهای تجاری با در نظر گرفتن فضاهای روباز میتوان مجتمع تجاری با رویکرد حیات جمعی طراحی نمود.
□ به نظر میرسد از مولفههای مهم برای طراحی مراکز تجاری در راستای ارتقا حیات جمعی، طراحی مکانهایی مناسب با کارکردها و عملکردهای عمومی برای اقشار مختلف جامعه است.
□ به نظر می رسد مکانی برای مجتمع تجاری مناسب است که:
- امکان کنترل دسترسی وسایل نقلیه و امنیت پیاده
- ارتباط با سیستم حمل و نقل شهری
- وجود پارکینگهای کافی
- مکانهایی در نقاط پر تمرکز و رفت و آمد مردم
را فراهم آورد.
اهداف تحقیق
- هدف آرمانی : ارتقاء حیات جمعی به کمک مجتمعهای تجاری
- هدف کلی : طراحی مجتمع تجاری (سیتی سنتر) شهر تبریز با رویکرد حیات جمعی
- اهداف کاربردی :
□ طراحی فضایی مناسب جهت همبستگی میان افراد جامعه در مجتمعهای تجاری
□ شناسایی و استفاده از مولفههای طراحی در جهت ارتقاء حیات جمعی در مجتمعهای تجاری
□ مشخص کردن مکانی برای طراحی مجتمعهای تجاری در جهت بوجود آوردن خاطره جمعی مشترک و حس تعلق به فضا برای همه مردم
روش تحقیق
در بخش مبانی نظری و اطلاعات اولیه از روش تحلیلی-توصیفی با تحلیل محتوای متون و در بخش نمونههای موردی بصورت تحلیلی-تطبیقی با مقایسه و بررسی نمونههای موفق صورت گرفته در جهان میباشد.
روش گردآوری بصورت میدانی و کتابخانهای خواهد بود.
روش کتابخانهای بصورت مطالعه کتب و مطالب مرتبط با موضوع، استفاده از سایتهای اینترنتی، پایان نامهها و مقالات مرتبط ISI، علمی پژوهشی و همایشها خواهد بود.
روش میدانی بصورت بازدید از پروژههای مشابه از طریق مشاهده، پرسش و جمعآوری اطلاعات از محل مورد نظر طراحی و آنالیز معایب و محاسن سایت مورد نظر طراحی خواهد بود.
نتیجه گیری
اندیشه تأسیس یک مرکز تجاری و اداری در یک مجموعه شهری بازتابی از رشد فیزیکی و اجتماعی آن میباشد. توسعه فیزیکی شهر از طرف دیگر به همراه شکوفایی اندیشه‌های تازه در شهرسازی و شهرنشینی موجب گردیده است که در تمام تقسیم‌بندی‌های شهر و محله، ناحیه و ... کاربریهای ویژه‌ای شکل گیرند و نقاطی خاص از شهر به نوع پروژه‌ای از کاربریهای تجاری، اداری و... تخصیص یابند.
امروزه روابط اجتماعی مردم به اشکال گوناگون صورت میگیرد و دایما تحت تأثیر تحولات فنی و تخصصی نیز قرار میگیرد و این تحولات باعث انتقال نقش انسان به ماشین شده است و این مراجع در جوامع سبب تضعیف روابط چهره به چهره و دوری از حس مکان، زمان و فضا شده است. از طرفی فضاهای موجود در شهرها، تحرک خود را نه به عنوان فضاهایی با کیفیت‌های مناسب اجتماعی بلکه به صورت فضاهایی صرفا با جنبه عملکرد خود و با کیفیت‌های نامناسب اجتماعی حفظ کرده‌اند.
بنابراین سامان‌دهی روابط اجتماعی در معماری امری بدیهی میباشد. یکی از این فضاها مجتمع تجاری میباشد که با سابقه‌ای طولانی در فرهنگی ایرانی همواره دارای قدرتمندترین فضا میباشد.
فصل دوم:
تاریخچه و تعریف موضوع
مقدمه
موضوع پروژه طراحی مجتمع تجاری (سیتی سنتر ) می باشد. ساختمان های تجاری به عنوان محلی برای داد و ستد و عرضه و تقاضا و تفریح و گذراندن اوقات فراغت از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
مراکز تجاری به مفهوم کلی به محلی سرپوشیده و یا روباز اطلاق می گردد که تعدادی فروشگاه را شامل گردیده که این فروشگاه ها می توانند از یک یا چند صنف مختلف تشکیل گردند.این محل کانون داد و ستد بوده و ارتباط مستقیم بین عرضه و تقاضا را برقرار می نماید. مراکز تجاری ساختمان های نوینی هستند که به منظور رفع نیاز خریداران و بهبود اقتصاد مشترک بین چند صنف ایجاد می گردد. دراین رابطه توجه به مسائل، اجتماعی، مهندسی، مالی، حقوقی، انسانی، فرهنگی و... حائز اهمیت می باشد. توجه همه جانبه به این امور باعث می گردد تا مراکز تجاری پس ازساخت از عملکرد مناسبی برخوردار بوده و بهره بیشتری نصیب استفاده کنندگان از آن گردد.
(فرزام شاد،1386،ص 2)
تعریف فضاهای عمومی : تعاریف فضای عمومی بر دسترسی بدون محدودیت به فضا و فعالیتهای متنوع تأکید میکنند که قابل ذکرترینشان تعامل اجتماعی است که در نتیجه این دسترسی محدود نشده، در آن روی می دهد. بعد دسترسی به فضا و فعالیتهای موجود در آن را میتوان با دو بعد دیگر کارگزاری و منفعت تکمیل کرد. بدین ترتیب فضای عمومی را میتوان به مثابه فضایی تعریف کرد که اجازه میدهد مردم به آن دسترسی داشته باشند و فعالیتهایی در آن صورت پذیرد. فضایی است که یک سازمان عمومی آن را کنترل میکند و این فضا در جهت منافع عموم تأمین و اداره میشود ( مدنی پور ، 1379).
تعریف مجتمع تجاری : مجتمع تجاری نوعی فضای تجاری است که نیازهای مختلف مردم را درقالب خرید و فروش، گذراندن اوقات فراغت به بهترین نحو پوشش میدهد. لذا با درنظر گرفتن معیارهای صحیح طراحی میتوان مراکز تجاری را با بازدهی اقتصادی مناسب ایجاد نم.
تعریف حیات جمعی : فضای جمعی به جز جوانب فیزیکی و کالبدی، نوعی فضای ادراکی و نمادین است که با خصلتی نظام مند و ماهیتی مرکب، با زمان اجتماعی و فرهنگ جامعه پیوندی ناگسستنی داشته و نسبیت فرهنگی و اجتماعی جامعه در ادراک آن موثر است.
مفاهیم
- مفهوم مرکز تجاری و ماهیت امروزین مراکز تجاری
مرکز تجاری به مفهوم کلی به محلی سرپوشیده و یا روبازی اطلاق میگردد که تعدادی فروشگاه را شامل گردیده است. این فروشگاه ها می توانند از یک یا چند صنف مختلف تشکیل گردند. این محل کانون داد و ستد بوده و ارتباط مستقیم بین عرضه و تقاضا را برقرار می نماید. (فرزام شاد،2:1386)
اهمیت مراکز تجاری – به ویژه در دنیای معرفی و دیجیتالی امروز – با آگاهی از اینکه آنها نقش کالبدی ایدئولوژی فکری جامعه مصرفی را ایفا میکنند آشکار میگردد. در این مراکز خواستهای شرکتهای تولیدی بزرگ برای جذب سرمایه و نقدینگی طبقات مختلف اجتماع، با ارائه کالاهای پرزرق و برق در فضایی با معماری تجملی و عامیانه مطرح میشود. آنچه که در این مراکز در دنیای امروز خود را نشان میدهد، توجه به ذائقه هر مشتری و گزینش تمام انواع کالاهاست، چنانکه حتی امروزه در این مجموعهها، فضاهای بسیارمتنوعی علاوه بر فروشگاهها، شامل فضاهای ورزشی، تفریحی، اداری، خدماتی، سبز و ... در نظر گرفته میشود. (افروزنده،44:1386)
امروزه مراکز تجاری به تعبیر دیگر شهرهای کوچک عصر حاضر و آینده قلمداد میشوند. (همان:46) که علاوه بر کارکرد تجاری به فضاهایی جهت گذراندن اوقات فراغت[1] و تفریح نیز تبدیل شدهاند [2]تا بستری مناسب جهت تعامل اجتماعی شهروندان در این شهر های کوچک – فضاهای تجاری – فراهم گردد. (شفیعی،2:1386)
البته بی تردید مضامین فوق در هر جامعهای بنا به روحیه حاکم در جامعه و ویژگیهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تعریف خاص خود را مییابد و به همین ترتیب، به اسباب مخصوص خود نیازمند است. به همین جهت در اینجا مطالعه و بررسی بازار ایرانی به عنوان فضای تجاریای که تا به امروز – و به ویژه در گذشته – نقش کلیدی و به سزایی در شرایط گوناگون – اقتصادی، اجتماعی و ... – جامعه را داشته، لازم مینماید، چرا که بازار ایرانی تنها مکانی برای خرید و رفع نیازهای روزمره نبوده و بسیاری از رویدادهای اجتماعی،فرهنگی، مذهبی و حتی سیاسی در فضاها و مکانهای مختلف بازار انجام می پذیرد.
از این رو این مواجهه سعی بر آن دارد تا با ایجاد امکانی جهت ارزیابی بازار قدیم و همچنین نیاز های جامعه جدید در ارتباط با مقوله تفریح – خرید و ایجاد شرایط مناسب جهت تامین اوقات فراغت شهروندان، بینشی مناسب را نسبت به طراحی در این پروژه، منتج گردد.
- بازار در ایران
واژه بازار در لغت نامه دهخدا به معنی محل خرید و فروش و عرضه انواع کالاست و «به لحاظ واژه شناسی میتواند تاکید بیشتری بر ایرانی بودن این عنصر شهری باشد.» (مومنی،210:1373 به نقل از بهزادفر و دیگران،15:1388) علاوه بر این از معنی سنتی بازار نیز میتوان چنین تعریفی ارائه نمود : «بازار عبارت است از دو راسته دکان در مقابل یکدیگر که غالبا سقفی آنها را به هم پیوند میدهد و بافت ویژه ای را تشکیل میدهند که بناهایی از قبیل کاروانسرا، تیمچه، دربند چهار سوق، مسجد، مدرسه، آب انبار و مانند آنها از ملحقات آن به شمار میآیند.» (خان محمدی،4:1386)
در هر حال علی رقم پیشینه چند هزار ساله بازارهای ایرانی حتی قبل از میلاد مسیح (سلطان زاده،12:1380) اولین مراکز تجاری در ایران به شکل بازارهای سنتی ـ با ویزگیهایی که از آنها ذکر شد ـ از اوایل قرن اول هجری و همزمان با دوره حکومت ساسانیان و آغاز اسلام در قالب نهاد اقتصادی ـ شهری در بسیاری از شهرهای جدید و کم و بیش شهرهای قدیمی با ویژگی تولیدی ـ بازرگانی شان ساخته شد. (همان،21-22) (فرزام شاد،5:1386) و به عنوان ستون فقرات و قلب تپنده شهر ایرانی، یکی از بارزترین نمودهای عینی معماری و شهرسازی سنتی ایران محسوب گردید. (بهزادفر و دیگران، 14:1388)
گو اینکه با مطالعه بازار در شهر ایرانی ملاحظه میگردد که بازار از دل شارستان (شار میانی) [3]شروع میگشته و دامنه خود را به شار میانی (ربض)[4] می گسترانده و با شکلدهی محلات در مسیر خود به مثابه ستون فقرات شهر عمل میکرده است.(حبیبی،33:1380) همجنین بنا به تناسب نیازها و گرایش های شهروندان به حرکت درآمده و به امر تبادل نیروها و کالاها و اندیشه ها و اعتبارها و تعهدهای مالی و خدماتی پرداخته و بدین ترتیب به قلب تپنده یا قطب شهر بدل گردیده است، امری که مشابه آن را میتوان در پیاتزای شهر قرون وسطایی و یا هیروبای ژاپنی، تا پیش از دوران صنعتی هم ملاحظه نمود. (فلامکی،1371: 270-271)
از این رو میتوان گفت بازار در نظام شهری یک شهر ایرانی، صرفا مجموعه ای کارکردی برای داد و ستد اقتصادی و تجاری نبوده، بلکه پیکره ای ساختاری در سازمان فضایی و کالبدی شهر بوده که بافت اندامواره ای را به صورت شبکه ای سلسله مراتبی و ارتباطی در محلههای پیرامونی نفوذ داده است. تعادل میان فضاهای باز و بسته، تنوع حجم ها و گشایش فضایی که حتی هم اینک تجربههای بدیع و متفاوتی را عرضه میدارد، گونه گونی عناصری چون چهارسو و سرا و تیمچه و گذرها و راسته ها، وجود بناهای عمومی مانند مدرسه، امام زاده و حمام وحتی خانه در لایه دوم بافت بازار و جلوههایی از هنر معماری در عناصر بام، سقف و نما و شیوههای تابش نور به فضاهای درونی،مجموعه بازار را به یکی از دستاوردهای تمدن اسلامی تبدیل کرده است که فقط در مشرق زمین باستان نظیری داشته، نه در یونان و روم قدیم و نه در اروپای قرون وسطی و از همین رو بازار در شهرهای امروز ایرانی نهادی اقتصادی و اجتماعی به شمار میآید که در طول زمان متحول شده است، اما سازمان فضایی ارزشمند و به هم پیوسته آنها به رغم فرسودگی کالبدی پایدار مانده و به لحاظ کارکردی کماکان فعال و معتبر باقی مانده است.
2-2-1-1-1- ساختار بازار
در کالبد بازار فضاهای متنوع و گوناگونی حضور دارند که در جریان تحول و تکامل آن ایجاد شدهاند. این فضاها را در پنج گروه میتوان بستهبندی نمود که عبارتند از :
الف- فضاهای نگهداری و انبار، شامل : کاروانسرای خارج شهر، سرا، خانبار
ب- فضاهای مربوط به کارهای تولیدی، شاما : دالان، قیصریه، کارگاه و دکان
ج- فعالیت های تجاری، شامل: تیمچه، تیم ، خان و راسته بازار
د- فعالیتهای اجتماعی و خدماتی، شامل : مسجد جامع، مسجد، حسینیه، تکیه، مدرسه، کتابخانه، کاخ، قلعه، استحکامات دفاعی، حمام، آب انبار، زورخانه، سقاخانه، نقاره خانه، قهوه خانه، چهار سوق و میدان.
ه- فضاهای ارتباطی، شامل : راسته ها و دالان ها.( فرزام شاد،15:1386) (بهزادفر و دیگران، 15:1388)
بدین ترتیب میتوان گفت، بازار ایرانی به گونهای منحصر به فرد به کانونی جهت جمعآوری مراکز اقتصادی، اجتماعی، مذهبی و مراکز اصلی فرهنگی شهر تبدیل شده است. (فلامکی، 1374) (بهزادفر و دیگران، 15:1388)
هرچند بازار در شهرهای قدیمی ایران هیچ گاه به صورت کامل طرح نمیشد و آماده پذیرش انعطافهای زیادی در زمینه فضایی و کاربردی بوده است. (فلامکی، 1375: 140-141)
بازار ایرانی عموما به وسیله معابر اصلی به دروازههای شهر وصل شده است و در فاصله بین دروازههای شهر و بازار، محلات مسکونی استقرار یافته است. (بهزادفر و دیگران، 15:1388) اما آنچه در همین جا قابل توجه و مداقه میباشد، ادغام و هماهنگی و نیز تناسبی است که میان پیکره کالبدی بازار و پیکره کالبدی شهر وجود دارد. عواملی که وجه تمایز بازار ایرانی را از دیگر بازارها در دیگر کشورهاست و میتوان در موارد زیر به آنها پرداخت :
- هماهنگی در توسعه دادن بافت کالبدی بازار درون فضاهای سکونتی مجاور آن، به نحوی که کمترین میزان گسیختگی میان این دو عنصر اصلی شهر ( بازار و محلههای مسکونی ) از آن پدید آید.
- تناسب در جایگزین کردن مکانهای دارای کاربردهای نابرابر در طول و در دو سمت مسیرهای اصلی و فرعی بازار.
- ادغام عناصر اولیه و کوچک معماری-شهری کاربردی ( دکان، کارگاهها، مسجدها، آب انبارها، سرای غذا و ...) با عناصر بزرگ و گسترهای که دارای کاربردی گوناگوناند و نیازمند به دسترسیهایی بیش، برای شهروندان ناشناس یا کمتر شناخته شده ای که به شهر می آیند. (فلامکی،271:1371)
از همین رو میتوان مجموعه بازار ایرانی را همانند ستون فقراتی در درون ( کالبد و جسم ) بافت ارگانیک شهر دانست که در آن ریشه دوانده است، ضمن اینکه انشعاباتی فرعی نیز در امتداد راستههای اصلی بازار گسترده شده و تا دروازههای شهر رسیدهاند و بدین ترتیب بازار توانسته نظام حیات شهری را تغذیه کرده و تداوم بخشد. (بهزادفر و دیگران، 15:1388)
2-2-1-1-2- کارکردهای اجماعی و فرهنگی بازار
بازار به مفهوم حقیقیاش، مجموعهای از دکانهایی است که توسط یک فضای سرپوشیده به یکدیگر وصل میشوند و به مفهوم مجازی، گسترهای گوناگون از معانی را در بر میگیرد : از اعتبار تا قدرت، از شایستگی تا رونق، از آراستن تا زد و خورد کردن و خود جلوه دادن. (فلامکی،71:1371) هنگامی که بازار قدیمی ایرانی در فضای آزاد ریض آهنگ رشد خود را آغاز نمود، از همان ابتدا به مکانی تبدبل شد که « مردمان با آزادی بیشتری نسبت به آنچه در فضاهای دیگری میتوانستند یافت، گرد هم میآمدند و مسایل گونه گون روز را در ارتباط با آینده شهر بحث میکردند. بازار هایی که در سدههای اول دوران اسلامی شناخته شدند، توان جذب و حفاظت و نیز امکان پرورش دادن اندیشهها و نهادهایی را داشتند که هم به نیازها و به گرایش های مادی و اقتصادی متوجه بودند و هم شهر را بی دانش و بی فرهنگ خاص خود نمیخواستند. جهان بینی جدید و سلیقه ها و سنتها و رسوم قدیمی، در ارتباط با تاثیر گذاریهایی که از طبیعت ...در بازار شهر امکان ارزیابی و گزینش مییافتند و بازار به این نحو مکان کتابخانهها و ماوای دانشمندان و هنرمندان می شد.» (همان:361)
بدین ترتیب « بازار به مثابه عرصه اجتماعی و فرهنگی، همواره مکانی برای بخشی از فعالیتهای انسان اجتماعی بوده است. در حقیقت، بازار از دیرباز مکانی بود که حاصل فعالیتهای انسانی در آن مبادله میشده است. نتایج فعالیتهای انسانی، به منزله محصولات فرهنگی، هم برای برآوردن نیازهای انسانی و هم به منظور عینیت بخشی به قابلیتهای انسانی به بازار عرضه میشده است. از این رو بازار از سویی جنبه اقتصادی و از سویی دیگر ابعاد اجتماعی و فرهنگی داشته است.» (بهزادفر و دیگران، 15:1388)
در عین حال بازار مکانی است که در آن تبادل فرهنگی و مبادله محصولات و ارتباطات انسانی تواما انجام میشود. به تعبیری، بازار مکانی است که اقشار و طبقات و گروههای مختلف اجتماعی، قومی، نژادی و فرهنگی در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته و به شکلی ناخودآگاه یکدیگر را تحت تاثیر قرار میدهند و باعث اشاعه عناصر و پدیده های فرهنگی از یک حوزه فرهنگی به حوزه های فرهنگی دیگر میشوند. (عسگری خانقاه، 1370)
مطالعه و تفحص فرهنگی – اجتماعی در فضای بازارهای سنتی دقیقا نشان دهنده حضور پر رنگ و برجسته عناصر فرهنگی و اجتماعی در محیطی ظاهرا اقتصادی است. در بخشهای پر رونق بازارها، روزانه هزاران نفر از اطراف و حتی از خود شهر وارد بازار میشوند و به داد و ستد و مراودات اقتصادی میپردازند. در بطن این مراودات، همه روزه پدیدههای فرهنگی – اجتماعی متنوع و پیچیدهای ظاهر میشود که در فعالیتهای اقتصادی موثر است. کاربرد زبان یکسان، استمداد از خویشاوندان، رهنمون شدن خریداران به مغازههای خویشاوندان، ایجاد ارتباط غیر رسمی و کاملا مبتنی بر آشنایی با خریداران و مواردی از این دست، همه روزه فعالیتهای اقتصادی بازار را تسهیل مینماید. در لابلای هر ارتباط اقتصادی که بین مراجعه کننده و کسبه اتفاق میافتد، مراوده فرهنگی – اجتماعی پویا و پیچیدهای به شکل ناخودآگاه شکل میگیرد که سبب انتقال عناصر فرهنگی دو طرف می شود.
[1] - شکل گیری اوقات فراغت در معنای جدید آن پدیدهای متاخر است که در آن ارتباطی متقابل با سازمان یافتگی زمان جدید بر اساس کار انجام میگیرد،
( فکوهی، 1394:1386 )، امروزه این پدیده یعنی اوقات فراغت به یکی از مهمترین محورهای زندگی شهری تبدیل شده است، تا جایی که در سراسر جهان میتوان شاهد گسترش و تبدیل بخش اوقات فراغت به یکی از بزرگترین و سودآورترین بخشهای اقتصادی بود و در نتیجه آن، تغییر چهره شهرها را بطور کامل میتوان ملاحظه نمود. به صورتی که هر شهر نه فقط در پی ایجاد بیشترین فضاهای فراغتی برای اهالی خود است، بلکه به مهمانان، گردشگران و توریستها نیز وجود دارد و تلاش میکند با ایجاد جاذبههای توریستی بازدیدکنندگان بیشتری را برای خود جلب نماید.
دانلود پایان نامه کامل طراحی مجتمع تجاری (سیتی سنتر) شهر تبریز با رویکرد حیات جمعی