نهضت یا جنبش حرکتی معمولاً دراز مدت است که ممکن است انقلاب فقط بخشی از آن به شمار آید، مانند نهضت اسلامی ایران که دست کم پیشینه آن به اوایل دهه 1340 می رسد. نهضت ممکن است با تلاش های فکری و فرهنگی آغاز شود، سپس در اثر گسترش افکار جدید رنگ سیاسی و انقلابی به خود گیرد و یا حتی به انقلاب منجر شود، که برای نمونه تلاش های رهبران فکری چون سید جمال الدین اسد آبادی و شاگردان او در سراسر جهان اسلام به عنوان بذر افشان نهضتهای اخیر در قالب حرکتهای فکری فرهنگی و یا احزاب سیاسی در خور توجه می باشد.
در چند قرن اخیر نهضت های متعددی در مناطق مختلفی از جهان اسلام رخ داده است. این نهضت ها که به یک نوع تجدید حیات طلبی اسلامی قابل تعبیر می باشند، گرایش و توجه به احیای اصول و ارزشها ی اجتماعی و سیاسی اسلام را مورد توجه خود قرار داده اند. هر یک از ملل اسلامی ایران، مصر، پاکستان، افغانستان، الجزایر، لیبی، سودان، فلسطین، یمن، لبنان و دیگر مناطق جهان اسلام بنا به فراخور حال و موقعیت اجتماعی خود و بنا به انگیزه ها و عوامل حاکم شاهد نهضت هایی بوده اند. نهضت های شیخ محمد خیابانی و جنگل در ایران که به انقلاب اسلامی ختم شد، نهضت« شاه ولی» در هند، مهدی سودانی در آفریقا و وهابیت در شبه جزیره از جمله این نهضت ها بوده اند که هنوز هم جهان اسلام را متأثر از ایدئولوژی حاکم بر خود قرار داده اند....
نهضت های اسلامی صد ساله اخیر در خاورمیانه