در تشکیل زمین‌های شور و کویرهای نمک جهان، عوامل بی شماری در طول دوران زمین شناسی تا کنون دخالت داشته اند بنابراین ضروری است نمک و مبنای آن اندکی مورد بحث قرار گیرد.
نمک و مبنای آن
شوره زاری یا نمکی شدن زمین ها، عبارت از جمع شدن مقدارمعینی از نمک محلول در قشر سطحی زمین است که در اثر آن قشر خاکی صلاحیت خود را به عنوان محل رشد و نمو گیاه از دست میدهد. مهمترین این نمک‌ها به صورت یون آورده شده اند عبارتند از:
آنیون: و غیره
کاتیون: و غیره
اما در عمل، نمک هایی که به شوره زایی خاک و توقف فعالیت بیولوژی منتهی می‌گردد، تعداد کمتری را شامل می‌شوند اینها از سه کاتیون اصلی مثل سدیم، منیزیم، کلسیم و چهار آنیون مثل کلر، سولفات، کربنات و بی کربنات است. البته گاهی در مناطق بسیار خشک، به طور نادر تجمع نمک‌های نیترات سدیم () و نیترات پتاسیم () نیز ملاحظه می‌گردد.
مسلماً همه نمک‌ها برای گیاهان زراعی، اگر هم به غلظت بالا رسند، مضر نخواهد بود. این مسئله در درجه اول، به درجه حلالیت آنها بستگی خواهد داشت. رشد گیاها به وسیله گچ () و آهک () حتی با درصد بسیار بالا، آسیب نمی بینند نمک منیزیم () نیز برای گیاه زراعی بی ضرر است، اما برعکس نمک‌های مربوط به 3 کاتیون و 4 آنیون یاد شده با درجه غلظت کم، باعث نابودی کامل گیاه می‌شود، که در درجه اول کربنات و بی کربنات سدیم است. آزمایش‌های انجام شده نشان میدهد که نمک کربنات سدیم با غلظتی 005/0 قادر است گیاهان زراعی را بشدت آسیب رساند. اما خاصیت سمی بودن کلرور و سولفات کمتر است. برای کلررو حدود 1/0 درصد و سولفات 3/0 درصد برآورد شده است. پس مهمترین این نمک‌ها کلرور سدیم، سولفات سدیم، کلرور منیزیم، کلرور کلسیم، سولفات کلسیم، بی کربنات سدیم، کربنات سدیم و بی کربنات کلسیم است.(قبادیان، 1363)
در مورد اینکه منشاء نمک از کجاست دو نظریه وجود دارد: در یک حالت مبنای نمک، نتیجه عملیات تجزیه و تخریب عوامل جوی روی سنگ‌های آذرین و سایر سنگ‌ها است که در نتیجه آن نمک‌های محلول آزاد شده اند، این نمک‌های محلول آزاد شده، به مرور زمان به وسیله آبهای جاری سزح زمین به دریاها حمل و در آنجا انباشته گردیده اند. در حالت دیگر، نمک به طور مستقیم از مواد خروجی کوههای آتشفشان حاصل شده، یعنی نمک‌ها در حین پیدایش سنگ‌های آذرین، به صورت ترکیبات گاز، بخار، مواد مذاب (ماگما)و غیره مستقیماً وارد دریاها شده و انباشته گردیده اند به هر حال، منبع این نمک‌ها در دریاست نمک‌ها از یک قانون کلی که درگردش بسته و دائمی بین دریا و خشکی است پیروی می‌کند.
منشاء شوره زارها و املاح قلیایی خاک
بعضی شوره زارها چون اراضی ساحلی دریاها، دریا چه‌ها و اقیانوسها، که به علت نفوذ آب دریا شور می‌شوند، دارای مبداء ادافیکی یا خاکی اند. این خاک‌ها دارای مقدار زیادی نمک طعام می‌باشند و 80% املاح آنها را کلرور سدیم تشکیل میدهد علاوه بر کلرور سدیم، این خاک‌ها دارای کربنات دو کلسیم و کربنات دو منیزیم نیز بوده و در نواحی خشک، سولفات‌ها و گاهی هم اکسید دوفر دیده می‌شود. چون که املاح نمک، قابل حل در آب است، غلظت آنها در این اراضی در اثر نزول باران تغییر کرده و در مواقع بارندگی مقدار آن د رخاک بی نهایت کم می‌شود. املاح محلول، آب خود را در اثر تبخیر از دست داده و غلیظ تر شده و به سطح خاک بر می‌گردند.
با بالا رفتن میزان نمک محلول درخاک، فشاراسمزی بالا رفته ودر نتیجه، جذب آب توسط ریشه مشکل می‌شود ومقاومت گیاه برای دادن محصول مقرون به صرفه ناچیز می‌گردد. معمولاً فشاراسمزی محلول خاک درحالت عادی کمتر از5 اتمسفر می‌باشد، اما درخاک‌های شور می‌تواند تا 50 اتمسفرودرشوره زارهایی چون خوزستان تا 100 اتمسفرهم برسد، فشار اسمزی ای را که ریشه گیاه می‌تواند تحمل کند درخاک به طورمتوسط تا 15 اتمسفر است. بین فشار اسمزی ریشه گیاه (که از طریق شیره سلولی تأمین می‌شود) وفشار اسمزی محلول خاک یک اختلاف پتانسیلی وجوددارد که جذب آب (حرکت آب از خاک به ریشه) را عملی می‌سازد. برهم خوردن این تعادل، دراثربالا رفتن غلظت املاح یا به علت کمبود آب درخاک است که اولی خشکی فیزیولوژیکی ودومی خشکی طبیعی است. خاک سولونچاک درطول سال به استثنای فروردین واسفند، فاقد رطوبت قابل استفاده گیاه می‌باشد. اما درخاک شوراصلاح شده، هرگزرطوبت قابل استفاده به نقطه پژمردگی هم نمی رسد.
بابالارفتن فشاراسمزی محلول خاک، نه تنها اختلال درجذب آب به وجودمی آید بلکه با اثرات منفی فراوان دیگری همراه است. برای مثال انتقال یون‌ها را به شاخ وبرگ گیاه کند کرده وبالاخره انجام عملیات تنفسی مشکل می‌شود. طبق آزمایش هایی نشان داده شده است که با کم شدن فشار اسمزی، محصول گیاه افزایش پیدا می‌کند.
شامل 68 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود تحقیق شوری وخاک