مقدمه :
بوژان یکی از قراء خیلی تاریخی و قدیمی شهرستان نیشابور است کیفیت منطقه ای آن حاکی از تمام آن است . آنجا که سبزه های مخملی زیبا دامنه کوهها را میآراید . آب رودخانه غرش کنان راه پر پیچ و خمی را در پیش می گیرد . در این طبیعت زیبا بغیر از روح زیبایی چیز دیگر مشاهده نمی شود . چه خوب است که بنشینیم و مظاهر جمال طبیعت را از نزدیک مشاهده کنیم . آنگاه پس از آنکه روح را از آن همه زیبائی سیراب نمودیم سر بسوی آسمانها برداشته خدای بزرگ را بیش از همیشه ستایش کنیم . روستای بوژان با آن طبیعت زیبایی که دارد هر نقطه آن دیدنی است . دارای چشمه های فراوانی با درختان زیبا منطقه ای با سوابق تاریخی بسیار و مکانها دیدنی و مفرح سوابق تاریخی بیانگر این است که اهالی قدیم بوژان از بزرگان و افراد سر شناس آن زمان بودند . اما تمام این آثار بر اثر سیل در حدود 700سال پیش بوژان را خراب کرد و فقط مختصری از آبادی در گوشه و کناره باقی مانده است . چون جمعیت بوژان کم شد کوهها پر از بناتات و درختان فراوان شده و باز چون این امر موجب جلوگیری از جاری شدن سیل گردید ، ساکنین سابق دوباره به بوژان بر گشته . بعد کم کم جمعیت بوژان بعلت امنیت افزایش یافته و آبادی گسترده تر شده و مردم شهر برای تفریح به بوژان رفته و خانه های افراد آنجا را برای زندگی اجاره می کردند . مجداً سیلی عظیمی آمد که تعداد زیادی از خانه ها را خراب کرد و تعدادی کشته و آن حالت اولیه بوژان که رودخانه از وسط دو خیابان شرقی و غربی می گذشت و جلوی آن را سد کرده و برای آب تنی از آن استفاده می کردند . این رودخانه را خیلی گود کرد و آنها را از بین برد و گفته می شود دارای گل کاری زیبا و اغلب خانه ها دو طبقه بوده است .
بخش اول
موقعیت جغرافیایی روستا
از جمله روستاهای نیشابور در خراسان رضوی بوژان است که جزءِ دهستان فضل بخش مرکزی شهرستان نیشابور که در شمال شرقی شهرستان در میان دره ای به همان نام واقع شده است که از سمت شمال به دولت آباد و گلمکان از شرق به زشک، خرو، سوقند و از طرف غرب به میرآباد صومعه، برف ریز، درخت جوز و از طرف جنوب و جنوب غربی به حصار، بوژآباد، دربهشت، اردوگاه شهید رجایی معروف به باغ رود متصل است که از جاده اصلی 12 کیلومتر و از شهر نیشابور حدود 20 کیلومتر فاصله دارد. که در حال حاضر دارای جاده آسفالت با عرض کم و نامرغوب می باشد.
سوابق تاریخی
بوژان از قراءِ خیلی تاریخی و قدیمی نیشابور می باشد. بوژ به معنای مرغزار است و بوژان جمع بوژ می باشد. به واسطه آب فراوانی که دارد دارای تنگه های زیادی در دامنه ی کوه ها که منتهی می شود به یک دره ی بزرگ به نام دره ی بوژان از طبیعت بسیار زیبایی با چشم انداز خاصی روبرو می باشد در عصر عظمت نیشابور فوق العاده مهم و محل سکونت افراد و بزرگان بوده است. احتمالاً فیلسوف و عارف اسلامی ابوسعید ابوالخیر در چهار کیلومتر جنوب قریه بوژان بوده است در شرق قبرستان بوژان به قبرستان گبرها معروف است که از حفاری یکی از قبرها در چند سال پیش قطعه سنگی به دست آمده که آثاری در آن دیده شده و همچنین چند کاسه به دست آمده که مرده های زرتشتی همراه با ظروف غذاهایشان دفن می شدند و گفته می شود آرامگاه مطهر امام زاده سلیم در شرق دره قرار گر فته و امام زاده خواجه گل علی که بدون مقبره است و مردم روستا اعتقاد زیادی دارند در قسمت جنوب روستا با کمی فاصله از روستا قرار دارد. در روایت دیگری آمده که قدمت روستا برمی گردد به زمان امام حسن مجتبی به وسیله ی زیرخاکی ها که به دست آمده تخمین زده شد. یکی از پادشاهان قاجار به نام هلاکو میرزا که در نیشابور حکومت می کرد اوقات فراغت را تابستان بیشتر به دره ی بوژان می آمدند در محلی به نام تلخان منزل می کردند تلخان به معنی استخر آب می باشد چون دره دارای آب فروان بود. جلوی آب را با مقداری سنگ و گل می بستند و آب را جمع آوری می کردند که به آن زبان محلی تلخ می گفتند و چون دارای چند تلخ بود تلخان نام نهادند کم کم آنجا آباد شد که به مناظر دیدنی تبدیل شد که الآن هم مردم شهر و روستا برای تفریح به آنجا می روند از تلخان که بگذریم دره های زیادی وجود دارد که هر کدام به یک شکلی نام گرفتند و به زبان محلی به دره بازه می گویند مثلاً بانوی محترم که در آنجا سکونت داشته و عمارت بزرگی هم داشته بازه بانو گفته می شود یا دره ی دیگری به نام بازه نادر است یا کوچه ای به نام حاج شاه که به آن ضعت بانو می گویند. این اسامی نشان می دهد که بزرگان و افراد سرشناس در این روستا زندگی می کردند.
همه یا بام نام حاج آقا کافی آشنایی داریم ایشان در این روستا چند سالی سکونت داشتند و اهالی روستا برایش خانه تهیه کردند و وقتی که ایشان از آنجا کوچ کردند آقای محمد مهدی شاه محمدی خانه ایشان را خریداری نمودند و الان آن به صورت باغ بود .
در چند قرن گذشته سیل بوژان را خراب کرد نیمی از مردم روستا به روستای همجوار کوچ کردند و مقداری مزارع آنها از بین رفت و مقداری که در تیررس سیل قرار نداشت سالم ماند. مردمی که کوچ کرده بودند باید اموراتشان را از راه کشاورزی و دامداری می گذراندند چون زمین و باغ نداشتند دوباره برگشتند در قسمت جنوبی بوژان سکنی گزیدند و آنجا آباد شد که امروز بوژآباد نام دارد. درختان کهنسالی به چشم نمی خورد جزء 3 درخت نسبت به قدمت تاریخی روستا چون سیل همه ی درختان را از بین برد. همچنین در سال 1341 هم سیل بزرگی آمد و بوژان را از بین برد چون در گذشته رودخانه از وسط دو خیابان شرقی و غربی می گذشت در آن سال بسیاری از خانه ها خراب و حدود 15 نفر کشته داد سنگ های بزرگی از کوه سرازیر شد که شعر سروده شد.
ز تاریخ پرسید دادم جواب به آن شد از سیل بوژان خراب
در مردادماه سال 1365 سیل در بوژان حادثه آفرید مردم از شهر و روستا برای تفریح به آنجا آمدند که سیل از قسمت شمالی کوهستان سرازیر می شود در صورتی که در خود بوژان چند قطره بارانی بیش نبود. خودروهای زیادی در مسیر رودخانه قرار داشت. سیل آنها را به همراه 200 نفر از زن و مرد با خودش برد. 12 نفر از اهالی روستا بودند عده ای در زیر گل و لای ناپدید شده بودند که در میان آنها تمامی اعضای چند خانواده هم دیده شده است. مسجد روستا که در و پنجره آن را سیل برده بود و ازپنجره سمت شمال آن سنگ بزرگی به داخل مسجد آورده بود دیوارها و سقف سالم ماند این سیل جدای از خسارت فراوان از نظر روانی تأثیر بسزایی در روحیه مردم نیشابور گذاشت چون دیگر کمتر کسی حاضر می شد به دره ی بوژان برای تفریح بیاید حتی در اسفندماه سال 1365 هم در قسمت شمالی روستا در میان کوه ها هواپیمای مسافری سقوط می کند در منطقه شیرآباد که تمام سرنشینان آن از بین می روند.
قسمتی از گورستان شهر در سمت شرق مقبره فضل ابن شاذان در بهشت فضل به کشته شده گان این حادثه اختصاص دارد نکته مهم و قابل توجه ای که باید به آن اشاره شود در زمان ناصر الدین شاه مالیات روستا را به یکی از اهالی مورد اعتماد خودش بنام رئیس العلماء بخشید این فرد از علماء بوژان بود که جمع آوری مالیات و حفظ امنیت و کد خدایی روستا را بر عهده داشت ایشان با دریافت مالیات از افراد غنی و بخشیدن مالیات افراد فقید باعث تشویق و دلگرمی مردم شده بود این امر باعث شد بوژان روز به روز آبادتر و مردم آن ثروتمند تر شده اند بطوریکه اهالی دهات افراد کم کم زیر قرض ثروتمند ان بوژانی قرار گرفته بودند رئیس العلماء حدود صد سالی بوژان را در اختیار داشت یعنی تقریباً تا سال 1320 بعد از ایشان دوباره بوژان به دست ماموران دولتی افتاد .
نمای طبیعی و جغرافیایی روستا
بوژان در دامنه ی رشته کوه بینالود که از کوه های بلند استان خراسان رضوی می باشد قرار دارد که از کوه های بینالود سرچشمه می گیرد جاری می باشد دارای خاک سیاه-سرخ با سنگ ریزه و بسیار حاصلخیز که هر نوع محصولی در آن کشت می شود. دارای پوشش گیاهی متنوع می باشد. همچنین دارای آب و هوای معتدل کوهستانی می باشد به دلیل کوهستانی بودن و پوشش گیاهی مناسب اختلاف زیادی در درجه حرارت این روستا دیده نمی شود و همین امر باعث سرسبزی و خرمی آن شده است. منازل در حاشیه رودخانه به صورت طرحی گسترش یافته که دارای دو قسمت جدا از هم می باشند و خیابان اصلی در شرق رودخانه قرار گرفته کوچه ها دارای نظم خاصی نیست هنوز هم خانه های قدیمی به چشم می خورد امّا خانه های جدید بیشتر است. بعضی از خانه ها در داخل مزرعه یا باغ دیده می شود که همین امر به توریستی بودن آن کمک می کند. دارای چند محله می باشد محله ی بالاده، بازنشان، کال عرب، کال وازه، باغ کهنه، کوچه حاجی شاه، محله میان مسجد روستا در وسط روستا قرار گرفته که عصرها مردم آنجا جمع می شوند و با هم بحث و اظهارنظر می کنند که دارای مرکزیت می باشد. دعای توسل و دعای کمیل و نماز جماعت برپا می شود و همچنین صبح جمعه دعای ندبه و بعد از دعا صبحانه در داخل مسجد برقرار می باشد .
مکانهای دیدینی
روستای بوژان همانطور که قبلا توضیح دادیم بخاطرطبیعت زیبا و دارای نقاط دیدنی و جذاب زیادی می باشد .
چشمه سارهای متعدد کوچک و بزرگ دارد که هرکدام با تعداد انبوهی از درختان منظره ای زیبا و قابل توجه را بوجود آورده است که این چشمه عبارتند از: چشمه اولنگ ، چشمه آسیا ب ، چشمه لوش آب ، چشمه کلاغ چینگ ، چشمه شکر آب ، چشمه بی در ، چشمه آب محمودٌ ، چشمه گوری دره ، چشمه باغ ملا ، چشمه ار مرز ، چشمه دراز آب ، چشمه اویشک ، چشمه مرغزاردره ،سفید رود ، درخت سیب.
آرامگاه امام زاده سلیم در شرق روستا قرار گرفته هم زیارت گاه و هم بخاطر مناظر زیبای آن مردم به عنوان تفریح هم به آنجا می روند .
آبشار بسیار بسیار زیبا و دیدنی و جذاب که 6 کیلومتر با روستا فاصله دارد و این مسیر را باید پیاده طی کرد .در مسیر آبشار در دامنه کوهها گیاهان داروئی بسیاری دارد و ریواس آن که در فصل بهار البته تقریبا آخر فصل بهار که این گیاهان می رویند خیلی ها به این منطقه می روند .
بخش دوم
وضعیت مصالح ساختمانی
مواد و مصالح ساختمانی هر نقطه متناسب با شرایط جغرافیایی و جوی آن منطقه و وجود مصالح آن منطقه است و چون این روستا در منطقه کوهستانی واقع شده استفاده از منابع محلی بی نصیب نبوده و از سنگ و خشت خام در امر خانه سازی استفاده شد و سقف خانه ها هم هنوز به چشم می خورد که از چوب استفاده کردند ولی در حال حاضر استفاده نمی شود اما در حدی هم از مصالح سنگ سیمان و آجر استفاده کردند و سقف خانه ها از آهن و قیراندود استفاده شده است . کسانی که از قدرت مالی خوبی برخوردار هستند خانه های بزرگ و با مصالح خوب استفاده شده اما کسانی که قدرت مالی خوبی نداشتند زیربنا کمتر و مصالح درجه یک استفاده نشده است. وقتی از داخل خیابان به خانه های نگاه کنید خانه ها را به صورت آپارتمان می بینید از نظم خاصی پیروی نشده است داخل پس کوچه ها در بعضی از خانه ها، مردم از طریق دالان رفت و آمد می کنند و این دالان ها در گذشته نقش بسیار مهمی در امنیت خانه ها داشت چون جلوی دالان در داشت هنگام خطر در دالان بسته می شد. مسئله ی مهم دیگر که باعث می شود خانه ها به این شکل ساخته شود1- مسئله ی قبله ی خانه 2- اینکه از داخل خانه، خانه ی دیگر دیده نشود 3- اینکه کمبود زمین و غیرمسطح بودن آن باعث می شد که خانه ها به این شکل ساخته شوند.
ساختار و آرایش داخل منازل
از آنجایی که روستا معمولا با گاو و گوسفند و مرغ سروکار دارد ساختار خانه ها به شکلی است که فاصله دام با انسان بسیار کم است در قسمت قبلی اشاره داشتیم به طبقه بودن منازل چون دارای طبقه می باشند در طبقه پایین طویله- کاهدان و محل نگهداری علوفه و شیر و در طبقه بالا اقامت خودشان استفاده می شود آنهایی که از دام بیشتر برخوردار هستند در یک طبقه به وسیله دیواری از هم جدا هستند منازل را به این شکل برنامه ریزی کردند که هر خانه به کسی یا چیزی اختصاص دارد. به عنوان مثال خانه نو برای میهمان می باشد و افراد خانه کمتر در آن رفت و آمد می کنند. خانه ای که اهل منزل بیشترین اوقات خود را در آن می گذرانند به نام نشیمن معروف است اکثراً خانه ها دارای آشپزخانه متصل می باشند . و بعضی از خانه ها هم دارای حمام و توالت داخل و یک توالت هم در حیاط می باشد و مابقی مردم که حمام ندارند از حمام عمومی روستا استفاده می کنند.
بهداشت روستا
ترویج و آبادانی روستا پیشرفت خوبی داشته است روستا به وسیله لوله کشی مشکل آب شرب را ندارد. زنان روستا در گذشته کوچه ها و جلوی درب حیاط ها را آب و جارو می کردند حالا به ندرت دیده می شود که خاک روبه را همراه کود مالی می ریزند خانه بهداشت فعال است دارای 2 پرسنل می باشد کمک های اولیه فرد مصدوم را انجام می دهند اگر مشکل مریض حاد باشد به شهر انتقال داده می شود متأسفانه مشکل بزرگی که در بهداشت روستا هست تخلیه کودهای حیوانی از طویله است. چون حیوانات و حشرات در کنار واحدهای مسکونی روستا زیاد است باعث انتقال بیماری می شود حدود 85% منازل دارای بهداشت محیط هستند.
بخش سوم
جمعیت
تعداد 266 خانوار در این روستا به صورت ییلاق و قشلاق زندگی می کنند یعنی اینکه در تابستان مردم به روستا برمی گردند و در زمستان به شهر می روند حدود 800 نفر ثابت و نزدیک به 3000 نفر شناور از مرد و زن جمعیت دارد که تقریباً 95% جمعیت باسواد هستند. در روستا شرایط سنی کامل رعایت نمی شود هستند کودکانی که در سنین بسیار کم به کار کشاورزی و دامداری مشغول هستند به صورت فعال مشارکت دارند. مردان و زنان سن بالا در روستا بیکار نیستند. تنوع کاری بسیار است مسئله ای که در جمعیت روستا نقش دارد مهاجرت مردان جوان برای ادامه تحصیل و یا شغل در شهر می باشد که در جمعیت روستا نقش بسزایی دارد از طرفی چون در روستا همه ی افراد خانواده فعال می باشد به جمعیت فعال هم نسبت داده می شوند و اگر در روستا دبیرستان ساخته می شد تا حدودی از مهاجرت جلوگیری به عمل می آمد.
اقتصاد روستا
با توجه به اینکه روستای بوژان دارای آب و هوای معتدل و حاصل خیز است زراعت به صورت دیم خیلی محدود می باشد و ساخت اقتصاد روستا را بر مبنای باغداری، دامداری خلاصه کرد.
1- باغداری: با توجه به آب رودخانه باغات روستا اکثراً در دو طرف رودخانه قرار گرفته است و مقداری کم هم در دره های اطراف روستا وجود دارد.
در قدیم اکثر زمین ها زیر کشت غلات بود ولی امروز باغات جای زراعت را پُر کرده است باغات به صورت خورده مالکی اداره می شود هر کس دارای چند قطعه باغ می باشد با افزایش درآمد باغی مردم به فعالیت های کشاورزی و باغی نسبت به گذشته رو آوردند و برای رفع مایحتاج زندگی تلاش می کنند. درختان گیلاس، آلبالو، سیب و آلو و گردو در درجه اول و بقیه میوه ها در رتبه ی بعدی قرار دارد. با توجه به کارخانه ساخت کمپوت گیلاس و آلبالو این دو نوع محصول از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد. از آن جایی که باغداری در امر کاهش زراعت مؤثر است در دامداری تأثیر به سزایی گذاشته است. چون علف هرز را در باغات از بین می برند تا درختان در رشد به مشکل برنخورند.
2- دامداری
دامداری علاوه بر تأمین نیاز محصولات دامی استفاده های دیگری نیز دارند.
1- کود سالم برای استفاده در زمین و باغ برای بهتر شدن رشد و نمو درختان
2- استفاده دام ها از علوفه و علف های هرز و زاید
3- با تغذیه دام ها از علوفه می توان لبنیات سالم به دست آورد.
4- دامداری اوقات فراغت کشاورزان را پُر کرده است و کمکی در مایحتاج زندگی می شود.
دامداری در بوژان به دو صورت انجام می شود: 1- یکی به صورت چکه که هر خانواده تعدادی گوسفند و گاو و غیره دارد که به صورت شیفتی اداره می شود یعنی هر روز یکی از آنها برای چرای دام همراه آنان می روند و یا اینکه همراه خود به باغ و مزرعه می برند و یا در طویله نگهداری می کنند.
2- یا اینکه دامدار به معنای واقعی می باشد. گوسفندان خود را به یک فرد به نام چوپان می سپارد که این نوع دامداری به علت مقرون به صرفه نبوده از بین رفته است و امروزه بیشتر گاو شیری پرورش می دهند تا از شیر آن استفاده چندانی ببرند و بسیار رایج می باشد.
شغل کشاورزی که از دیرباز وجود داشته نیاز به عوامل مادی دارد که مهمترین این عوامل آب و زمین می باشد از این رو این دو عامل اصلی آب به اندازه کافی در روخانه دائمی بوژان در همه فصول سال هست ولی به علت کوهستانی بودن منطقه زمین محدودیت بسیار دارد و در روستا چند وانت جهت حمل بار از روستا به شهر وجود دارد.
مالکیت زمین در بوژان به دو صورت وقفی و ملکی می باشد.
زمین های اوقاف زمین هایی هستند که گذشتگان با وقف عام نموده و با وقف خاص که در دست اهالی به صورت اجاره و مزارعه اداره می شود نوع دوم مالکیت شخصی می باشد که اکثریت افراد دارای این نوع مالکیت می باشند و به صورت خورده مالک باغی را در اختیار دارد و با کار کردن بر آن امرار معاش می کنند.
آب و آبیاری
همانطور که اشاره شد به علت کمبود زمین زیر کشت و فراوانی آب کشاورزان با کمبود آب روبرو نمی شوند. بیشترین عملیات تولید در پایان بهار تمام تابستان شروع و در پاییز به اوج می رسد. در این روستا با وجود شرکت زنان و بچه ها در فرآیند تولیدی در زمان های حساس کشاورزان مواجه با کمبود نیروی کار می باشند. زمستان ها که کار کشاورزی زیاد نیست کشاورزان بیکار می مانند و کسانی که دام دارند به دامداری می پردازند و کسانی که شغل در شهر دارند کوچ می کنند و در آنجا مشغول به کار می شوند و کسانی که توانایی کار ندارند زیر کرسی و کنار بخاری و جلوی آفتاب زمستان را سپری می کنند.
منبع تامین آب
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 44 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله روستای بوژان
