دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
این فایل در قالب ورد و قابل ویرایش در
فهرست
فصل اول: کلیات ۱
۱-۱ . مقدمه: ۱
۱-۲ . بیان مسأله: ۳
۱-۳٫ اهمیت و ضرورت تحقیق: ۵
۱-۴ . هدف پژوهش ۱۱
۱-۵ . فرضیهها یا سئوالات: ۱۱
۱-۶ . تعریف اصطلاحات، مفاهیم کلیدی و متغیر ها: ۱۱
۱-۶ -۱٫ تعاریف نظری: ۱۱
۱-۶ -۱-۱٫ تعاریف اعتیاد ۱۱
۱-۶ -۱-۲٫ پیشگیری چیست؟ ۱۶
۱-۶ -۲٫ تعاریف عملیاتی: ۱۷
فصل دوم ۱۸
۲-۱٫ موضع گیریهای نظری و یافتههای پژوهشی در خصوص اعتیاد به سیگار و سیگار ۱۹
۲-۱-۱٫ دیدگاههای مربوط به سوء مصرف مواد ۱۹
۱٫ دیدگاه زیست شناختی و پزشکی ۱۹
۲٫ دیدگاه اجتماعی ۲۰
۳٫ دیدگاه روانتحلیلی ۲۰
۴٫ دیدگاههای یادگیری و شناختی- رفتاری ۲۱
عوامل مخاطره آمیز ۲۲
دوره نوجوانی و جوانی ۲۳
ژنتیک ۲۴
صفات شخصیتی ۲۵
اختلالهای روانی ۲۵
نگرش مثبت به مواد ۲۵
موقعیتهای مخاطره آمیز فردی ۲۶
تاثیر مواد بر فرد ۲۶
عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی ۲۶
عوامل مربوط به خانواده ۲۷
عوامل خانوادگی : ۲۸
نقش خانواده در آگاه سازی جوانان و نوجوانان ۳۱
ستیزه والدین: ۳۲
رفاه اقتصادی خانواده : ۳۲
در دسترس بودن موادمخدر : ۳۳
نابرابری های اقتصادی و اجتماعی: ۳۳
بیکاری : ۳۴
عوامل مربوط به دوستان ۳۴
روش‌‌های مقابله با فشار همسالان ۳۶
واکسیناسیون ذهنی ۳۶
آموزش قاطعیت ۳۷
آموزش مهارتهای زندگی و اطلاع رسانی ۳۷
عوامل مربوط به محیط آموزشی ۳۸
عوامل مربوط به محل سکونت ۳۸
عوامل مخاطره آمیز اجتماعی ۳۹
۲-۱-۱٫ سیگار ۴۲
۲-۱-۱-۱٫ مقدمه ۴۲
۲-۱-۱-۳٫ اپیدمیولوژی ۴۳
۲-۱-۱-۴٫ سبب شناسی ۴۴
اثرات نیکوتین بر بدن: ۴۸
۲-۱-۱-۵ . درمان و ترک سیگار ۵۱
۳-۱-۱٫ اعتیاد: ۶۱
انواع مواد و شیوه های مصرف ۶۴
توتون: ۶۶
تریاک : ۶۷
هروئین: ۶۸
کدئین: ۷۰
مرفین: ۷۰
حشیش: ۷۰
ماری جوانا: ۷۳
کوکائین: ۷۳
مواد توهم‌زا: ۷۵
ال.اس.دی (LSD لیسرژیک اسید دی اتیل آمید) : ۷۵
فن سیکلیدین (P.C.P): 79
آمفتامین‌ها: ۸۲
اکستاسی: ۸۴
الکل: ۹۱
استروئیدها ۹۴
مواد استنشاقی : ۹۴
آشنایی با ابزار مصرف مواد ۹۵
عوامل خطر ساز و محافظت کننده در سوء مصرف و وابستگی به مواد ۹۸
عوامل موثر بر اعتیاد ۱۰۴
استراتژی‌های پیشگیری از اعتیاد ۱۰۷
مراحل درمان ۱۱۴
معتاد: ۱۱۸
غیر معتاد(سالم): ۱۱۸
بهداشت روانی چیست؟ ۱۱۹
اضطراب: ۱۲۳
اضطراب هستی: ۱۲۴
فصل سوم ۱۲۵
روش انجام پژوهش: ۱۲۶
پیشینهی پژوهش: ۱۲۶
پژوهشهای انجام شده در ایران: ۱۲۶
پژوهشهای انجام شده در خارج: ۱۲۸
هدفهای پژوهش: ۱۳۳
جامعهی آماری و حجم نمونه: ۱۳۵
روش جمعآوری اطلاعات: ۱۳۵
ابزار تحقیق: ۱۳۶
تجزیه و تحلیل دادهها: ۱۳۶
منابع و مآخذ: ۱۳۷
منابع و مآخذ:
شبکهی جهانی وب
برات‌وند، محمود،(۱۳۷۸). کودکان خیابانی، مطرودین اجتماع، شورای تحقیقات زندانهای خوزستان
تقوی، نعمت ا. . .،( ۱۳۷۷). بررسی عوامل جامعه شناختی اعتیاد، سمینار اعتیاد در تبریز
زرگر، یداله،(۱۳۷۸). بررسی وضعیت معتادین خودمعرف اهواز، ستاد مبارزه با سیگار ریاست جمهوری
زرگر، یداله،(۱۳۷۸). طرح همیاران جوان، ستاد مبارزه با سیگار
سراج، ناصر،(۱۳۷۵). بررسی الگوی رفتاری معتادین، پایان نامة دکتری
عدالتی، غلامحسین،(۱۳۷۷). نقش همسالان در گرایش به اعتیاد، سمینار اعتیاد جوانان – تبریز
فرجاد، محمدحسین و همکاران،(۱۳۷۴). اعتیاد، راهنمای کاربردی، انتشارات بدر
فرخاک، داریوش،(۱۳۷۸). خلاصة طرح ارزیابی میزان سوءمصرف مواد UNDCP وبهزیستی، ناگفته‌‌ها، شمارة ۱، آبانماه
قنبر ، افسانه،(۱۳۷۴). رشد نامتناسب جمعیت، فصلنامة پژوهش ، شمارة ۱۳
کرباسی ، منیژه، (۱۳۷۷). خانواده و اعتیاد، سمینار اعتیاد جوانان – تبریز
لیاقت ، غلامعلی، (۱۳۷۴). سیگار و خانواده، بهداشت جهانی شمارة ۳
مجموعه مقالات علمی و کاربردی، (۱۳۷۸). ادارة کل زندانهای خوزستان
مهریار ، امیر هوشنگ و جزایری ، مجتبی، (۱۳۷۷). اعتیاد ، پیشگیری و درمان، روان پویا
سیف، علی‌اکبر، (۱۳۸۱). نظریههای یاد گیری، انتشارات ارس باران
فرجاد، محمدحسین، فرجاد، هُما، وجدی، زهره،(۷۴). شناخت علل وعوارض ودرمان اعتیاد، انتشارات : وجد.
جزوه راهنمای پیشگیری و درمان اعتیاد،گروه مؤلفین ،۱۳۷۶،سازمان بهزیستی کشور معاونت امور فرهنگی وپیشگیری.
مورسل، البرت، میرز،(؟). حافظه، ترجمه هوشیار رزم ازما
مجله اطلاعات علمی شماره ۴۷
لوریا، السکاندر رومایویچ، (۱۳۷۲). ذهن یک یادسپار– ترجمه دکتر حبیب الله قاسم زاده
آقازاده، حسین،(۱۳۷۸). (بررسی حافظه کوتاه مدت در افراد سیگاری و غیر سیگاری)پایانامه کارشناسی
عباسپور تمیجانی، زهرا، (۱ آبان ۱۳۸۵). سوء مصرف مواد توهم زا، روزنامه شرق
اعلمی،مهدی. تاتاری، داوود. (۱۳۸۰)، بررسی منبع کنترل در افراد معتاد به سیگار و غیر معتاد، پایان نامه کارشناسی، دانشکدهی علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی
مشفقی، لیلا. گلوی، منصوره. (۱۳۸۵)، بررسی و مقایسهی اضطراب هستی (معنای زندگی) در مردان معتاد و غیر معتاد، پایان نامه کارشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی
ستوده، هدایت ا… . (۱۳۸۰)، آسیب شناسی اجتماعی و جامعه شناسی انحرافات، ناشر آوای نور ، تهران.
معانی، ایرج. (۱۳۷۰)، اضطراب، ناشر چابخش، تهران.
لوگال، آندره. (۱۳۷۱- ۱۳۷۲)، نگرانی و اضطراب، ناشر آستان قدس رضوی مؤسسهی فرهنگی راه بین.
کوپر، کری. (۱۳۷۰)، زندگانی با اضطراب، ناشر یاد آوران
دادستان، پریرخ. (۱۳۷۶)، روانشناسی مرضی( از کودکی تا بزرگسالی)، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
آقا بخشی، حبیب. (۱۳۷۸)، اعتیاد و آسیب شناسی خانواده(رویکرد مددکاری)، ناشر دانشگاه علوم بهزیستی.
سجادیه، محمد علی، و همکاران. (۱۳۶۵)، شناخت و پیشگیری و درمان اعتیاد، ناشر تشر تایماز تهران.
شورای آموزش زندانهای کشور. (؟؟ ۱۳)، مجموعهی مقالات و همایش جوان و اعتیاد.
گیلدر، ام.، گات، د.، مایو، آ.، و کوون، او. (۱۳۷۶). درسنامهی روانپزشکی آکسفورد (نصرت ا… پورافکاری، مترجم)، تبریز: معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تبریز.
سموعی، راحله.،ابراهیمی، امرا… .، موسوی، غفور.، حسن زاده، اکبر.، و رفیعی، سعید(۱۳۷۹). الگوی مقابله با استرس در معتادین خود معرف: مرکز اعتیاد اصفهان. فصلنامهی اندیشه و رفتار. ۲۲،۲۳،۶۳،۶۹٫
کاپلان، اچ.، و گرب، ج. (۱۳۷۵). خلاصهی روانپزشکی: علوم رفتاری، و روانپزشکی بالینی. (نصرت ا… پورافکاری، مترجم). تهران:شهراب
۲-۱-۱٫ دیدگاههای مربوط به سوء مصرف مواد
۱٫ دیدگاه زیست شناختی و پزشکی
دیدگاه پزشکی اولین دیدگاهی است که به اعتیاد به چشم یک اختلال نگریسته است(دیویسون و نیل[۱]، ۲۰۰۱). تحقیقات مختلفی در زمینهی پایه های زیست شناختی اعتیاد انجام میگیرد. در سال ۱۹۷۴، آنکفالین یک پناپپتید درونزا با اثرات شبیه به تریاک شناسایی شد. این کشف به شناسایی سه طبقه از مواد درونزا در مغز از جمله اندروفینها و آنکفالینها منجر شد. اندروفینها در انتقال عصبی وقفه دادن درد، درگیر هستند. این مواد وقتی کسی از نظر جسمی آسیب میبیند آزاد شده و تا حدودی مسئول فقدان درد در ضمن تصادفات حاد هستند. اثرات اولیهی ترکیبات تریاک و شبه تریاک از طریق گیرندههای مواد افیونی اعمال میشود.(کاپلان، سادوک و گرب، ۱۹۹۴).
فرد مبتلا به اختلال وابسته به مواد افیونی ممکن است کاهش فعالیت با منشأ ژنتیکی در سیستم افیونی داشته باشد، این کاهش فعالیت ممکن است نتیجهی کمتر بودن تعداد یا حساسیت کمتر گیرندههای افیونی، آزاد شدن کمتر مواد افیونی درونزا یا غلظت بالای آنتاگونیستها فرضی مواد افیونی درونزا باشد(کاپلان، سادوک و گرب، ۱۹۹۴). یکی از پایههای نورولوژیکی مهم که واسطهی اثرات تقویت کنندگی سوء مصرف مواد است سیستم میان مغزی دوپامین[۲] است که هستههای سلول آن در ناحیهی تگمنتال بطنی است. و مغز قدامی، خصوصاً هسته آکومبنس را عصب میدهد(گیلدر و همکاران، ۱۹۹۶). این راههای دوپامینی بخشی از سیستم پاداش فیزیولوژیکی را تشکیل میدهد که خاصیت بالا بردن فراوانی رفتارهای فعال کننده آن را دارد. این دیدگاه تبینهای بسیار جالبی در مورد وابستگی ، تحمل و درد دارو فراهم ساختهاند و همینطور تا حدودی زمینههای ژنتیک سوء مصرف مواد را آشکار ساختهاند.
۲٫ دیدگاه اجتماعی
نظریه های جامعه شناسی اعتیاد را یک مسئله اجتماعی تلقی کرده و سعی میکنند آنها را از این دید بررسی کرده و تحقیق کنند. بر اساس پژوهشهای انجام یافته معلوم شده است که وابستگی به مواد افیونی محدود به طبقات پایین اجتماعی- اقتصادی نیست، هر چند میزان بروز وابستگی در این گروه از طبقات اجتماعی- اقتصادی بالاتر است. انواعی از عوامل اجتماعی وابسته به فقر بشری احتمالاًدر وابستگی به مواد افیونی دخالت دارند. حدود ۵۰ % مصرف کنندههای هروئین در شهرها کودکان تک والد یا والدین از هم جدا شده هستند و از خانوادههایی برآمدهاند که در آنها حداقل یک عضو مبتلا به اختلال وجود دارد(کاپلان، سادوک و گرب، ۱۹۹۴). خطر سوء مصرف دارو در جوامعی بالاست که به نوعی نسبت به مصرف دارو سهل انگار هستند. ممکن است در گروههای همتا، جوان برای مصرف دارو به منظور کسب شأن و قابلیت تحت فشار اجتماعی قرار گیرد. بعضی از پژوهشها، شواهدی نشان دادهاند مبنی بر این که مصرف دارو توسط افرادی را میتوان با توجه به مصرف مواد، توسط همتاهای او پیشبینی کرد(گیلدر و همکاران، ۱۹۹۶).
بین سوء مصرف دارو و شاخصهای محرومیت اجتماعی نظیر بیکاری و بیخانمانی رابطه وجود دارد(گیلدر و همکاران، ۱۹۹۶). از عوامل دیگری که در دیدگاههای اجتماعی مطرح است قابلیت وصول دارو توسط افراد میباشد. استفاده از داروهای نسخه شده که به راحتی از اکثر داروخانهها قابل وصول است. بعضی از داروها مثل نیکوتین که به راحتی قابل وصول است. سیگار هم که در اکثر کشورها از طریق قاچاق قابل وصول است دیدگاههای جامعه شناختی اطلاعات بسیار زیادی در زمینهی سوء مصرف مواد فراهم ساختهاند.
۳٫ دیدگاه روان تحلیلی
در مقالات روانتحلیلی، رفتار معتاد به سیگاربر حسب تثبیت لیبیدویی، با پیشرفت به سطوح پیش تناسلی، دهانی یا حتی سطح ابتداییتر رشد روانی- جنسی توصیف شده است. اکثر نظریهپردازان روانتحلیلی بیش از همه روی حالت دهانی تاکید کردهاند. نیاز به توضیح روابط سوء مصرف مواد، دفاع، کنترل تکانه، اختلالات عاطفی و مکانیسمهای انطباقی باعث شده تا روانتحلیلگران معاصر بیشتر بر روی ضابطهمندی روانشناسی ایگو تاکید کنند. غالباً تصور میشود آسیب دیدگی شدید ایگو با سوء مصرف دارو رابطه دارد و حاکی از آشفتگیهای عمیق مربوط به رشد میباشد. در نظریههای معاصر مسائل مربوط به رابطه بین ایگو و عواطف به عنوان یک ناحیه کلیدی موضوع اعتیاد مطرح شده است.
۴٫ دیدگاههای یادگیری و شناختی- رفتاری
نظریه پردازان افراطی دیدگاه یادگیری سعی کردهاند که با الگوی محرک- پاسخ مسئله پیچیده اعتیاد را تبیین کنند ولی با توجه به ناکارآمدی این الگو، در درمان و پیشگیری از سوء مصرف مواد اکثر پژوهشگران به الگوی محرک- ارگانیسم- پاسخ روی آوردهاند و این الگو را در تبیین و درمان سوء مصرف مواد کارآمد و اثربخش یافتهاند(بندورا[۳] ،۱۹۹۷؛ گزوپ، ۱۹۹۴).
در رویکرد یادگیری مشاهدهای بر عوامل زمینه ساز شناختی، رفتاری و عاطفی تواماً توجه میشود و در این میان بر موضوعات کلیدی چون خویشتنداری [۴] ، خوداثربخشی[۵] و تغییرمحیط و رفتار تأکید میشود. پژوهشگران زیادی با استفاده از این رویکرد، طرحهای درمانی متنوعی را برای درمان اختلالات مختلف سوء مصرف مواد فراهم ساختهاند.
رویکرد شناختی- رفتاری نیز تقریباً مثل طرفداران نظریهی یادگیری مشاهدهای بر شناخت نگرش افراد، عواطف، هیجانات، رفتار و شیوههای مقابلهای معتادان تأکید دارد (گزوپ، ۱۹۹۴). از این دید افراد معتاد قبل از شروع مصرف دارو تا حدودی کمبود مهارتهای شناختی و رفتاری دارند که آسیب پذیری آنان را شدت میبخشد. غالباً به نظر میرسد که آنها توان مقابله با چالشهای روزمرهی زندگی را ندارند، احساسات ایشان بیثبات است و از افسردگی، اضطراب، مشکلات زندگی، بد خلقی و مواردی از این قبیل شکایت میکنند (گیلدر و همکاران، ۱۹۹۶). دیدگاههای شناختی- رفتاری از جمله آموزش مهارتهای مقابلهای و سبک حلمسئله کارآمدی خود را در پیشگیری از بروز و نیز پیشگیری از عود مجدد سوء مصرف مواد نشان دادهاند (گزوپ، ۱۹۹۴).
عوامل مخاطره آمیز
عوامل مخاطره آمیز مصرف مواد شامل عوامل فردی، عوامل بین فردی و محیطی و عوامل اجتماعی است.
عوامل مخاطره آمیز فردی
□ دوره نوجوانی و جوانی
□ استعداد ارثی
□ صفات شخصیتی:
● صفات ضد اجتماعی
● پرخاشگری
● اعتماد به نفس پایین
□ اختلالهای روانی:
● افسردگی اساسی
● فوبی
□ شرایط عاطفی
□ نگرش مثبت به مواد
□ موقعیتهای مخاطره آمیز:
● ترک تحصیل
● بی سرپرستی
□ تاثیر مثبت مواد بر فرد
در اینجا به شرح هر یک از عوامل فوق می پردازیم:
دوره نوجوانی و جوانی
طی دورة کودکی، فرد بشدت تحت تأثیر خانواده است اما بتدریج وبا افزایش سن ، نقش افراد خارج از خانواده بخصوص همبازی‌‌ها و همکلاس‌‌ها افزایش می‌یابد و از اهمیت خانواده کاسته میشود. این شرایط با افزایش سن فرد سیر فزاینده می‌یابد و طی دورة نوجوانی به اوج خود میرسد. دورة نوجوانی به خودی خود یکی از حادترین ادوار زندگی است؛ چرا که مخاطرهآمیزترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد است. نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی و کسب هویت فردی و اجتماعی است. در این دوره، میل به استقلال و مخالفت با والدین به اوج میرسد و نوجوان برای اثبات بلوغ و فردیت خود ارزشهای خانواده را زیر سوال میبرد و سعی در ایجاد و تحلیل ارزشهای جدید خود دارد. مجموعهی این عوامل، علاوه بر حس کنجکاوی و نیاز به تحرک، تنوع و هیجان، فرد را مستعد مصرف مواد مینماید.
در این دوره فشار دوستان و همسالان ممکن است افکار و نوع تربیت خانوادگی او را تحت‌الشعاع قرار دهد . بسیاری از نوجوانان متعلق به خانواده‌‌های عاری از سیگار ممکن است اولین تجربة استعمال مواد را از دوستان خود فراگیرند (لیاقت،۱۳۷۴) . علاوه براین شرایط ، طی دورة جوانی برای فرد نیاز‌های جدیدی بوجود می‌آید. بعنوان مثال نیاز به کسب هویت ازآن جمله است. چنانچه خانواده و جامعه شرایط لازم برای نیل به هویت فرد را فراهم آورند این نیاز بصورت مناسب برآورده میشود، درغیر اینصورت فرد برای نیل به هویت و ابراز وجود راههای انحرافی را برمی‌گزیند، ازجمله این راههای انحرافی عضویت در گروههای کجرو است، نوجوانی که خوا‌هان تثبیت هویت خود بعنوان عضوی از گروه است با رغبت تام درهمهی فعالیتهای گروه شرکت میکند تا وفاداری خود را به گروه ثابت نماید. براساس همین شرایط درحدود ۷۳ % از مددجویانی که بدلیل اعتیاد به کانون اصلاح و تربیت اهواز فرستاده شدهاند مصرف سیگار را از مدرسه و در سنین بین ۱۴ – ۱۲ سالگی آغاز کردهاند ( مرکز جرمشناسی ادارهی کل زندانهای استان خوزستان : ۱۵ ).
چنانکه ذکر شد فرآیند هویت‌یابی جوان با مشکلاتی همراه است که به شرط آگاهی والدین و جوانان از این مشکلات، طی کردن این دوره تسهیل میشود. امّا در برخی خانواده‌‌ها آنقدر مشکل و درگیری وجود دارد که افراد درگیر فرآیند هویت‌یابی، به ناگزیر از راههای انحرافی به این مهم نایل می‌آیند. بدلیل این مشکلات، جوان در خانه امکان ابراز وجود نمی‌یابد، درعین حال ابراز وجود برای او یک نیاز است. این موقعیت درکنار یک محیط جرم خیز که درآن استعمال سیگار نشانه‌ای برای بلوغ و به اصطلاح ‹‹ کسی شدن ›› است، باعث میشود فرد بسوی کسانی سوق داده شود که امکانات ابراز وجود را در اختیار او قرار دهند. وقتی والدین با جوان برخوردی کودکانه دارند، سبب میشوند تا وی با انجام رفتارهای مربوط به بزرگسالان، نشان دهد که دیگر کودک نیست. دراین شرایط ممکن است فرد به سیگار، مصرف الکل یا سیگار روی آورد (کرباس، ۱۳۷۷).
ژنتیک
شواهد مختلفی از استعداد ارثی اعتیاد به الکل و مواد وجود دارد. تاثیر مستقیم عوامل ژنتیکی عمدتاً از طریق اثرات فارماکوکینتیک و فارکودینامیک مواد در بدن می باشد که تعیین کننده تاثیر ماده بر فرد است. برخی از عوامل مخاطره آمیز دیگر نیز تحت نفوذ عوامل ژنتیکی هستند مانند برخی اختلالهای شخصیتی و روانی و عملکرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلالهای یادگیری.
صفات شخصیتی
عوامل مختلف شخصیتی با مصرف مواد ارتباط دارند. از این میان، برخی از صفات بیشتر پیش بینی کننده احتمال اعتیاد هستند و به طور کلی فردی را تصویر می کنند که با ارزشها یا ساختارهای اجتماعی مانند خانواده، محیط آموزشی و مذهب پیوندی ندارد و یا از عهده انطباق، کنترل یا ابراز احساسهای دردناکی مثل احساس گناه، خشم و اضطراب بر نمی آید. این صفات عبارتند از: عدم پذیرش ارزشهای سنتی و رایج، مقاومت در مقابل منابع قدرت، نیاز شدید، احساس فقدان کنترل بر زندگی خود، اعتماد به نفس پایین، فقدان مهارت در برابر پیشنهادهای خلاف دیگران، فقدان مهارتهای اجتماعی و انطباقی. از آنجا که اولین مصرف مواد، معمولاً از محیطهای اجتماعی شروع می شود هر قدر فرد قدرت تصمیم گیری و مهارت ارتباطی بیشتری داشته باشد، بهتر می تواند در مقابل فشار همسالان مقاومت کند.
اختلالهای روانی
در حدود ۷۰ درصد موارد، همراه با اعتیاد اختلالهای دیگر روانپزشکی نیز وجود دارد. شایع ترین تشخیصها عبارتند از: افسردگی اساسی، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، فوبی، دیس تایمی، اختلال وسواسی- جبری، اختلال پانیک، مانیا، اسکیزوفرنی.
نگرش مثبت به مواد
افرادی که نگرشها و باورهای مثبت و یا خنثی به سیگار دارند، احتمال مصرف و اعتیادشان بیش از کسانی است که نگرشهای منفی دارند. این نگرشهای مثبت معمولاً عبارتند از: کسب بزرگی و تشخص، رفع دردهای جسمی و خستگی، کسب آرامش روانی، توانایی مصرف مواد بدون ابتلا به اعتیاد.
موقعیتهای مخاطره آمیز فردی
بعضی از نوجوانان و جوانان در موقعیتها یا شرایطی قرار دارند که آنان را در معرض خطر مصرف مواد قرار می دهد. مهمترین این موقعیتها عبارتند از: در معرض خشونت قرار گرفتن در دوران کودکی و نوجوانی، ترک تحصیل، بی سرپرستی یا بی خانمانی، فرار از خانه، معلولیت جسمی، ابتلا به بیماریها یا دردهای مزمن. حوادثی مانند از دست دادن نزدیکان یا بلایای طبیعی ناگهانی نیز ممکن است منجر به واکنشهای حاد روانی شوند. در این حالت فرد برای کاهش درد و رنج و انطباق با آن از مواد استفاده می کند.
تاثیر مواد بر فرد
این متغیر وقتی وارد عمل می شود که ماده حداقل یک بار مصرف شده باشد. چگونگی تاثیر یک ماده بر فرد، تابع خواص ذاتی ماده مصرفی و تعامل آن با فرد و موقعیت فرد مصرف کننده است. تاثیر مواد بر فرد مصرف کننده، به میزان قابل توجهی، به مشخصات او بستگی دارد. این مشخصات عبارتند از: شرایط جسمی فرد، انتظار فرد از مواد، تجربیات قبلی تاثیر مواد و مواد دیگری که هم زمان مصرف شده اند. مواد مختلف نیز تاثیرهای متفاوتی بر وضعیت فیزیولوژیک و روانی فرد دارند، مثلاً: هروئین و کوکائین سرخوشی شدید، الکل آرامش و نیکوتین مختصری هشیاری و آرامش ایجاد می کند.
عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی
□ عوامل مربوط به خانواده:
● غفلت از فرزندان
● وجود الگوی نامناسب در خانواده
● خانواده آشفته
● شرایط عاطفی
□ عوامل مربوط به دوستان:
● دوستان مصرف کننده مواد
□ عوامل مربوط به محیط آموزشی:
● فقدان محدودیت
● فقدان حمایت
□ عوامل مربوط به محل سکونت:
● شیوع خشونت و اعمال خلاف
عوامل مربوط به خانواده
خانواده اولین مکان رشد شخصیت، باورها و الگوهای رفتاری فرد است. خانواده علاوه بر اینکه، محل حفظ و رشد افراد و کمک به حل استرس و پاتولوژی است، منبعی برای تنش، شکل و اختلال نیز میباشد. نا آگاهی والدین، ارتباط ضعیف والدین و کودک، فقدان انضباط در خانواده، خانواده متشنج یا آشفته و از هم گسیخته، احتمال ارتکاب به انواع بزهکاریها مانند سوء مصرف مواد را افزایش میدهد. همچنین والدینی که مصرف کننده مواد هستند باعث میشوند فرزندان با الگوبرداری از رفتار آنان مصرف مواد را یک رفتار بهنجار تلقی و رفتار مشابهی پیشه کنند. تحقیقات نشان میدهند، افرادی که به انواع سیگار اعتیاد پیدا کردهاند، اغلب اولین تجربهیشان را به صورت تفریحی و در دوران نوجوانی کسب کرده بودند و به تدریج اعتیاد آنان، از حالت تفریح خارج شده و با تکرار و زیاد شدن میزان مصرف، معتاد شدهاند. از آن جایی که مصرف سیگار همیشه رو به افزایش است، نوجوان نیز ابتدا با مقداری کم شروع می کند و چون با گذشت زمان، مقدار کم اولیه نیاز جسمی او را تامین نمی کند، مجبور می شود یا مقدار مصرف را افزایش دهد و یا فاصله زمانی مصرف را کوتاه تر کند که در نهایت منجر به وابستگی شدید او به مواد و اعتیاد او میشود. در نظر داشته باشید، رهایی از تجربیات منفی مکرر بسیار دشوار و طاقت فرسا است. گروهی دیگر از جوانان و نوجوانانی که شروع به مصرف سیگار میکنند، اظهار میدارند که برای فرار از مشکلات و مسائل زندگی روزمره و داشتن احساسی بهتر از احساس فعلی شان دست به این کار زدهاند. به طور کلی، عوامل متعددی موجب اعتیاد جوانان میشوند که مهمترین آنها عبارتند از:
عوامل خانوادگی :
۱- زمینه های خانوادگی :متأسفانه اغلب افرادی که در خانواده های معتاد متولد میشوندوپرورش مییابند تکرار مصرف اعضای خانواده برایشان عادی میشود وترس ازتجربه مصرف آن از آنا ن دور میشود چون بین پدر وفرزند از لحاظ ژنتیک رابطهی مستقیم وجود ندارد بلکه عمل مصرف پدر برای فرزندان عادی میشود ولی اگر مادری در دوران بارداری معتاد باشد فرزندش معتاد متولد میشودکه قابل درمان است.
الگوهای نامناسب رفتاری اطرافیان منجر به تقلید کورکورانه نوجوانان از آنان می شود. سیگار کشیدن، نوشیدن الکل، اعتیاد به سیگار و سایر کجروی های اخلاقی در خانواده موجب بدآموزی و زمینه سازی برای شروع انحرافات و آسیبهای اجتماعی در بچهها (اعم از کودک و نوجوان) میشود. در چنین خانوادههایی نوجوانان به جای این که به فکر انجام فعالیتهای مثبت و سازنده باشند، مدام درصدد یافتن راههایی برای مقابله با آثار این بحرانها هستند و در بدترین شرایط نیز خود درگیر آن میشوند.
۲- فقرمادی خانواده: باکمال تأسف دیده شده که بیشترین معتادان هرجامعه را افراد فقیر تشکیل میدهند مثلأ افرادی که در محلههای شلوغ وپرجمعیت وشهرهای صنعتی و تجاری زندگی میکنند بیشترین درصد معتادان شهر نیویورک هستند. البته نمیتوان گفت بین فقر واعتیاد رابطه مستقیمی وجود دارد چون درجامعهها خیلی از افراد هستند که فقیرند ولی معتاد نیستند .
علتهایی که افراد را به این راه میکشاند یکی از محرومیتهای ناشی از فقر است .
عامل دیگر این است که توزیع کنندگان سعی میکنند که عوامل توزیع را از این گونه افراد انتخاب کنند چون به علت فقر تخصص و حرفهای ندارند و در نتیجه بازارکارشان بی رونق است عوامل تولید سعی میکنند که اوّل آنها را معتاد کنند و بعد از آنان برای فروش سیگار استفاده نمایند چون کاری است بدون زحمت و با درآمد نسبتأ خوب و در عین حال به تخصص هم نیازی ندارد چون خوشبختانه بین میزان آگاهی و شناخت یا حدود تحصیلات و اعتیاد مردم رابطه معکوس هست.
زیرا به دلیل فقر و نداری امکان دسترسی به بسیاری از امکانات آموزشی را از دست میدهند و هیچ تخصص و حرفهای پیشه نمیکنند و در نتیجه در بازار کار سهم عمدهای ندارند. همین امر موجب کشیده شدن گروهی از جوانان به سمت و سوی فروش سیگار و امکان استفاده از آن قرار میگیرند.
۳- عدم آگاهی و کم سوادی: افرادی که از سواد و تحصیلات کمتری برخوردارند، آسیب پذیرتر از افرادی هستند که نسبت به مضرات و تاثیرات سوء سیگار آگاهی دارند. هر چند نمیتوان میزان تحصیلات افراد را عاملی برای مصرف این گونه مواد دانست، اما تحقیقات بسیاری نشان میدهند که هر چه سواد و میزان تحصیلات قشر جوان بالاتر باشد، کمتر به اعتیاد و استفاده از مواد روی میآورند. بر اساس آمار ۶۶ درصد افراد معتاد، سوادی در سطح ابتدایی و کمی نیز در سطح متوسطه داشتهان.
۴- اختلافات خانوادگی: آمارها نشان میدهند، نوجوانانی که والدین شان دچار مشکلات و مسائل اخلاقی – رفتاری هستند، بیشتر در معرض خطر اعتیاد و مصرف سیگار هستند. مشکلات رفتاری خانوادگی منجر به عدم امنیت و فشار روانی بر جوانان و نوجوانان می شود و آنان را از محیط امن خانواده دور میسازد. همین امر موجب ارتباط بیشتر او با دوستان و گاه افراد مسئله داری میشود که زمینه ساز بسیاری از مسائل اجتماعی بعدی میشوند.
۵ – خصوصیات و ویژگیهای جوانان و نوجوانان: در خیلی از موارد مشاهده میشود، نوجوانان و جوانانی که مضطرب، پریشان، افسرده و منزوی هستند، مرتب دچار شکستهای گوناگون تحصیلی- اجتماعی میشوند و عزت نفس، خویشتن داری و اعتماد به نفسشان را از دست میدهند و به سیگار، الکل، سیگار و… به عنوان مفری برای رهایی از این مشکلات روی میآورند.
۶ – فشار دوستان و هم سالان: گروهی از نوجوانان به دلیل سازگاری با دوستان و همسالانشان و یک رنگ شدن با آنها چنان موجودیت فردی – خانوادگی خود را فراموش میکنند که در برابر هر تقاضایی سر تسلیم فرود میآورند. هر چه روابط بین والدین و فرزندان نوجوانشان کاهش یابد، ارزش همسالان و روابط گروهی برای آنان بیشتر میشود.
۷- شرایط عاطفی: یک موضوع دیگر که با مشکلات خانوادگی مربوط است، عدم صمیمیت و فقدان رابطة عاطفی بین والدین و فرزندان میباشد. زمانی که نیاز‌های عاطفی جوان در محیط خانواده برآورده نشود، او سعی میکند این نیاز را با اتکا بر دوستان حل کند و به اصطلاح (( نگاه به بیرون)) دارد. ازآنجا که فقدان تجربه و هیجان پذیری ازجمله مؤلفه‌‌های دورة جوانی است، دراین جمع‌‌های دوستانه اموری مانند استعمال سیگار، سیگار و موضوعات جنسی بعنوان نوعی سرگرمی تلقی میشود. بدیهی است که همة افراد با هدف غرق شدن دراین امور وارد محافل دوستانه نمی‌شوند، ولی گروه از مکانیزم‌‌هایی برای یکدست کردن افراد استفاده میکند که همهی افراد را ناگزیر به مشارکت دراین فعالیت‌‌ها یا ترک گروه مینماید. اصرار در استعمال مواد، سبک مصرف مشارکتی ( که درآن اعضای گروه بصورت دوره می‌نشینند و به نوبت مواد استعمال میکنند)، تمسخرکردن افرادی‌که ازمشارکت امتناع میکنند یا مخاطب قرار دادن آنان با القابی مانند ‹‹ جوجه، بچه‌ننه، آدم حسابی و . . . ›› ازجملهی این مکانیزم‌‌ها است. همچنین شرایط مزبور سبب کاهش اثر تلاش‌‌هایی میشود که در جهت بازپروری معتادین صورت می‌پذیرد. مثلاً دریک مطالعه معلوم شده است ۳۴ % معتادین سابق بدلیل وجود دوستان معتاد و تحت تأثیر اصرار‌های آنان مجدداً به اعتیاد روی آوردهاند (فرجاد، ۱۳۷۴). البته همین شرایط را با توجه به محیط و برگشت فرد به موقعیتی که نسبت به نشانه‌های آن شرطی شده و به همین دلیل به مصرف مجدد مواد گرایش می‌یابد، نیز میتوان تبیین نمود.
دربرخی تحقیقات علاوه بر تشویق و فشار همسالان ، وجود گسستگی در خانواده، فقدان رابطه باسایراعضای خانواده و ناامیدی نسبت به‌آینده ازجمله عوامل مؤثر در پیوستن فرد به گروه همسالان‌کجرو تلقی میشود (عدالتی ۴۹ : ۱۳۷۷). در تحقیقی دیگر (نریمانی ۱۲۲ : ۱۳۷۷) آمده است که ۵۲ % معتادان نمونهی مورد بررسی گفته‌اند که حداقل یک دوست معتاد داشتهاند و از جمله عوامل مهم بازگشت مجدد به اعتیاد، دوستان معتاد هستند.
نقش خانواده در آگاه سازی جوانان و نوجوانان
برای پیشگیری از عادات و رفتارهای منفی و غیرسالم جوانان و نوجوانان، هیچ گاه نباید صبر کرد تا آنان با چنین مشکلاتی درگیر شوند و آن گاه درصدد یافتن راه حل و شیوه مقابله با آن برآیند. از طرف دیگر، با نادیده گرفتن و یا انکار واقعیات موجود، نه تنها نمیتوان مشکلی را حل کرد، بلکه فرصت یافتن راه حل هم از دست میرود. بهای پیشگیری موثر از اعتیاد جوانان، همانا هوشیاری همیشگی والدین و اعضای موثر خانواده است.
جوانی نمایانگر رشد، بلوغ و تشکیل عادات پایدار فردی است. جوانی دوره ای است که با گذر از انواع هیجان ها، آشوب ها و آشفتگی های روحی – روانی گوناگون به سوی رشد اجتماعی سالم در حال تحول است. نتایج تحقیقات بیشماری نشان میدهند، نوجوانان و جوانانی که ارتباط صمیمانه و نزدیکی با اعضای خانواده شان دارند و از بودن در جمع آنها احساس رضایت و شادی میکنند، کمتر به دنبال رفتارهای ناسالم می روند
ستیزه والدین:
ضمن ارتباط وتماس بامعتادان جوان، با عدهای برخوردیم که از روابط نامطلوب والدینشان با یکدیگر و با آنان این راه را انتخاب کرده بودند چون وقتی محیط خانواده کانون و محیط مناسبی برای زندگی نباشد انسان سعی میکند بیشتراوقات خود را در خارج ازخانواده بگذراند.
واین کار ارتباط او را با دیگران مانند کسانی که شکارچیان ماهری هستند و به دنبال شکار میگردند زیاد میکند وآنان پس از شناخت مشکل شخص در جهت انسانی دلسوز ظاهر میشوند و او را به استفاده از سیگار دعوت میکنند و پس از چند بار مصرف معتادش میکنند.
رفاه اقتصادی خانواده :
تعداد چشم گیری ازمشتریان سیگار را افراد ثروتمند و پردرآمد جامعه تشکیل میدهند چون در خانوادهایی که رفاه و درآمد اقتصادی زیاد است و روابط انسانی بر اثرکثرت کار و یا سرگرمی ضعیفتر میگردد.
ضعف روابط انسانی به نوبه خود عامل مساعدی برای کشش به سیگار است. بهترین دلیل این مدعا افزایش روزانه درصد معتادان در جوامع صنعتی غرب است که با رشد صنعت روابط انسانی ضعیفتر میگردد امروزه والدین و فرزندان نسبت به هم احساس و عاطفه گذشته را ندارند.
چون بایکدیگرتماس و ارتباط کمتری دارند و یا افرادی که درآمد بیش از حد دارند موقعیت و زمینهی مساعدتری برای شرکت درکلوپهای شبانه و یا تفریحات متنوع در داخل و یا خارج از کشور را دارند و بدیهی است که این قبیل امکانات هم برای مصرف وهم برای فروش سیگار جای مساعدی است .
در جامعه های امروزی افرادی که بیشترین درآمد را دارند چون برخی از هنرمندان هنرهای مبتذل وآنانی که زندگی خوبی دارند اغلب ارقام چشم گیری ازمعتادان راتشکیل میدهند.
در دسترس بودن موادمخدر :
یکی از مهمترین عوامل اعتیاد دردسترس بودن موادمخدر است چون چیزی که به آسانی در اختیار مردم قرارگیردگرایش به آن آسانتر صورت می پذیرد درایران به تجربه ثابت شده است که اجازه مصرف تریاک حتی طی شرایطی خاص برای عده مخصوصی که به اعتیاد جوانان کمک کرده است وچه بهتر که وزارت بهداشت ودرمان وسازمان بهزیستی نیز به این مشکل اجتماعی بیشتر توجه کند چون حتی گرفتن اجازه مصرف برای عده ای وسیله درآمد شده است که هم به نابودی افراد جامعه کمک می کندوهم رشد اجتماعی واقتصادی جامعه را که با وجود نیروی انسانی کارسازنیست(نیازدارد)متوقف می نماید در آمریکا ثابت شده است که در زمان قانونی بودن مصرف سیگارحشیش ،درصد معتادان بسیار بالا بوده است ویادرکشور نپال که مصرف حشیش وهروئین آزاد است .
بالا ترین رقم جذب توریست جوان را از جامعه های صنعتی غرب دارد وحتی ازدخترانی که به نپال می آیند ومدت توقفشان طولانی می شود ممکن است برای خرید سیگار تن به خودفروشی بدهند.
نابرابری های اقتصادی و اجتماعی:
اختلاف طبقاتی در هر جامعه به بیایمانی بیشترین افراد آن جامعه نسبت به شرایط اقتصادی موجود منتهی میشود و همین بیایمانی نسبت به شناخت اجتماعی در گرایش به اعتیاد تاثیر به سزایی دارد. یکی از دلایل عمده ای که جامعه ی آمریکا بالاترین رقم معتادان را دارد وجود طبقات اجتماعی مختلف در آن جامعه است طبقاتی بودن آن جامعه تضاد اجتماعی را زیاد میکند و شاید سیگار راه درمان مناسبی در این زمینه برای مردم باشند. هر سال دولت آمریکا میلیون ها دلار پول صرف بیماری اجتماعی اعتیاد میکند و با توجه به نظر رهبران آمریکا به این مشکل اجتماعی سالیانه درصد معتادان درحال افزایش است و به همین علت تا شکاف و فاصله طبقاتی کم نشود اعتیاد در آن جامعه کاهش نخواهد یافت.
