دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه: 20
باران و نظام ریزش
اظهار نظر در مورد میزان باران سرخس بسیار دشوار است چه انحراف میزان باران از میانگین بسیار زیاد است. برابر محاسبه ای که از 8 سال بارندگی سرخس طبق آمار سالنامه های هواشناسی کل کشور بعمل آمده است معدل سالیانه باران در ایستگاه سرخس حدود 200 میلیمتر است. ولی همانطور که ذکر شد به این معدل نمی توان اطمینان کرد زیرا سالهائی پیش می آید که میزان باران کمتر از 100 میلیمتر نزول و در سالهای دیگر به بیش از 350 میلیمتر افزایش می یابد.
با توجه به این ناهنجاری که در نظام ریزش باران سرخس موجود است می توان نوسان فعالیتهای اقتصادی وابسته به آن را نظیر دامداری و دامپروری و کشاورزی ارزیابی کرد. در عین حال با بررسی دقیقتر آمارهای موجود می توان در مورد پراکندگی ریزش باران در فصول مختلف با احتیاط اظهار نظری نمود.
بطور قطع تابستان همیشه فصل خشک است و در هیچ یک از آمارهای موجود بارانی برای ماههای فصل گرم ثبت نشده است. ریزش باران در اولین ماه پائیزی آغاز می شود و آخرین ماه بارندگی اردیبهشت و گاه چند روزی هم در خرداد می باشد. حداکثر باران در فصل زمستان می بارد قریب (45 تا 50 درصد). پس از زمستان بهار بیشترینن مقدار باران را دریافت می دارد قریب 25 تا 30 درصد. و فصل پائیز در مرتبه سوم است که قریب 15 تا 20 درصد باران سالیانه را دریافت می دارد.
منطقه سرخس به مناسبت ارتفاع کم زمستانی نسبتا ملایم تر از دیگر نواحی مجاور خود در خراسان می باشد و به همین مناسبت به قشلاق شمال خراسان مشهور است. تعداد روزهای یخبندان سرخس که بطور متوسط حدود 70 روز می باشد از متوسط روزهای یخبندان شهرهای شمالی خراسان لااقل 10-15 روز کمتر است.
همچنین متوسط حداقل حرارت آن از دیگر شهرهای شمالی خراسان بالاتر است. اما با این همه این حقیقت آماری یک امتیاز ثابت و مسلمی برای این منطقه بشمار نمی آید زیرا همانطور که نوسانات میزان باران از معدل بسیار زیاد است درجه حرارت بخصوص درجه حرارت حداقل نوسان زیادی نشان می دهد و گاه سرماهای شدید توام با برف و دامپروری از بین می برد. چنانکه در سنوات اخیر زمستان سرد سال 1350 حد اعلای شدت خود را بخرج داد و صدمه هنگفتی به دامداران منطقه وارد آورد.
بادها
بطور کلی بادهای غربی و شمال غربی که بیشتر در نیمسال ملایم می وزند ، برای سرخس حامل رطوبت و بارندگی هستند. بادهای شرقی و شمال شرقی که بیشتر در نیمسال گرم می وزند باعث خشکی و شدت هوا می شوند.
تحت تاثیر سیستم کلی بادهای 120 روزه مشرق ایران در سرخس هم بهمین نام از جهت شمال شرق و مشرق می وزد ، که از اواخر خرداد ماه بتدریج آغاز می شود. گاه این باد بسیار شدید است و سبب طوفانهای شدید و حرکت ریگهای روان می گردد. قسمتی از تشکیلات فرسایش بادی که شرح آن گذشت در تحت تاثیر این بادها بوجود می آیند.
در سالهائی که بارندگی کم و پوشش نباتی ضعیف است صدمات این باد بیشتر محسوس است و باعث فرسایش و حرکت قشر خارجی خاک و گاه پر شدن نهرها می گردد. شدت بسیار زیاد و اتفاقی این باد که امکانا هر چند گاه یک بار رخ می دهد این اعتقاد را بوجود اورده بود که در منطقه سرخس امکان رشد درخت میسور نیست.در حالی که در اثر اقدامات عمرانی اخیر عملا عکس این عقیده ثابت گردید. با پرورش درخت و همچنین بهره برداری متعادل و منطقی از مراتع تا حد بسیار زیادی از فرسایش خاکها – در مقابل بادهای شدید – می توان جلوگیری کرد.
مردم بومی سرخس برای فرار از گرما در ساختمانهای خود با مصالح محلی بادکشهای مخصوص ساخته اند که از وزش نسبتا مداوم این بادها استفاده کنند.
منابع آب
آبهای مورد نیاز کشاورزی منطقه سرخس از منابع زیر اخذ می شود :
1) نزولات آسمانی ، که در مبحث قبل بدان اشاره شد.
2) آبهای سطحی.
3) آبهای عمقی
آبهای سطحی : برای آسانی مطالعه آبهای سطحی که در چند گروه مشخص مورد مطالعه قرار میدهیم :
- آبهائی که سرچشمه آنها در حوزه آبگیر خود منطقه می باشد.
- آبهائی که سرچشمه آنها خارج از حوزه آبگیر منطقه است.
الف) با توجه به ضعف و نوسان نزولات آسمانی که شرح ان گذشت ، آبهائی که سرچشمه آنها در خود حوزه می باشد اهمیت بسیار زیادی نمی توانند داشته باشند. چه به پیروی از نظام باران میزان آبدهی رودخانه ها در طول سال کم و زیاد می شود. چون بطور متوسط 4 ماه از سال نزولات آسمانی قطع می شود این رودخانه ها نیز در این زمان به خشک رود مبدل می شوند. از طرفی در ماههای حداکثر ریزش – اواخر زمستان و اوائل بهار – که غالبا با ذوب شدن برفهای زمستانی نیز توام است. آبهای سطحی سیلابی بوده و به حد اعلای قدرت خویش می رسند. عوامل دیگری از جمله شیب شدید و غیرقابل نفوذ بودن بخش علیای حوزه آبگیر این رودخانه ها و استفاده بی رویه از مراتع و پشش طبیعی سطح زمین نیز به خاصیت سیلابی آنها می افزاید.
رودخانه های فصلی شورلق و چکودر از جمله آبهای حوزه داخلی سرخس هستند.
شورلق : رودخانه فصلی شورلق دو شاخه دارد که در نزدیکی آبادی شورلق ، 36 کیلومتری مغرب سرخس ، در کنار جاده مشهد – سرخس بهم می رسند. قبل از احداث راه جدید که با رعایت اصول فنی و بلندتر از بستر آبگیرها ساخته شده است ، جاده قدیم غالبا در زمانهای ظغیانی رودخانه به مخاطره می افتاد و خسارات جانی و مالی زیادی به بار می آمد. مهمترین علت شدت و سرعت سیلها در اینجا فرسایش خاک حوزه آبگیر و از بین رفتن پوشش گیاهان است که آن نیز معلول چرای مفرط در حوزه آبگیر رودخانه می باشد. در اثر فرسایش سنگهای آهکی عریان شده در مواقع رگبارهای بهاری ، آب با شدت جریان یافته و همراه گل و لای فراوان به دشت جاری می شود.
دبی این رودخانه نوسان زیادی دارد حد متوسط آن از یک متر مکعب کمتر است ولی حداکثر آن گاه به حدود 1000 متر هم می رسد. در ماههای تابستان بستر رودخانه کاملا خشک است و آبی ندارد.
این رودخانه فصلی با وضع موجود نمی تواند نقش اقتصادی مهمی برای منطقه بعهده بگیرد. اگر قرار باشد از آب آن منطقیتر استفاده شود همانطور که گروه مهندسین قهرمانی پیشنهاد کرده اند تراس بندی در سطوح پر شیب دامنه های حوزه آبگیر ، قرق نمودن منطقه و امکان دادن به رشد پوشش نباتی در سطح دامنه ها و احداث سدهای ذخیره ای ضروری می باشد.
چکودر : چکودر مانند شورلق یک رودخانه فصلی کوتاه است. از ارتفاعات اطراف چکودر سرچشمه گرفته و به طرف جنوب شرقی جریان می یابد. رودی است بسیار کم آب ، کوتاه و فصلی و تنها چند ماهی از سال را آب دارد. در موقع تابستان که به آب نیاز بیشتری احساس می شود وردخانه خشک است. اما در موقع پر آبی دبی آن به 40 متر مکعب در ثانیه می رسد.
کشف رود- هریرود (تجن) :
مهمترین آب سطحی سرخس ، رودخانه تجن است که از دورترین ایام تاریخی نقش بارزی در توسعه سرخس بعهده داشته است و همه جغرافی نویسان قدیم به نحوی از آن یاد کرده اند.
رودخانه تجن همان طور که ذکر آن رفت از تلاقی دو رود کشف رود و هریرود حاصل می شود. این دو رود مانند دیگر رودهای ناحیه بزرگ و دائمی نیستند و در فصول سال با تغییر میزان ریزش باران دارای نوسانات زیادی می باشند. با این که دبی متوسط سالیانه کشف رود در سالهای مختلف بین 75/0 تا 7/4 مترمکعب در ثانیه متفاوت است. میزان آبدهی این رودخانه گاه به 675 مترمکعب در ثانیه می رسد و در این هنگام مقدار آب آن به پای بزرگترین رودهای ایران می رسد. بدیهی است رگبارهای اتفاقی و تند بهاری منشاء چنین قدرتی هستند. حداکثر دبی آن در روز دوم اردیبهشت فرا می رسد و بیش از چند ساعتی دوام ندارد و بلافاصله در روزهای مجاور دبی متوسط روزانه به 81 مترمکعب در ثانیه تنزل پیدا می کند. امید این که توجیه این مطلب انگیزه ای باشد برای ساختن آببندها و سدهای محلی در مسیر این رودخانه. زیرا این سیلابهای عظیم موقتی نه تنها برای منطقه مفید نیستند بلکه صدمات و خسارات ناشی از آنها از جهات مختلف – ایجاد فرسایش شدید ، خراب کردن بستر رودخانه ، از بین بردن زمینها و خاکهای خوب زراعتی و ... بسیار زیاد است. احداث سدها و آب بندهائی – در تمام جاهای مناسب حوزه رودخانه– برای جلوگیری از طغیان شدید رودخانه علاوه بر این که در ذخیره کردن آب برای فصول کم آبی بی نهایت موثر است در تغذیه سفره آبهای زیرزمین – که بویژه در سالهای اخیر نقش مهمی را در اقتصاد کشاورزی ایران بعهده دارند – اثر بسیار مطلوبی خواهد داشت.
رودخانه هریرود که از دامنه جنوبی کوه های بابا در افغانستان سرچشمه می گیرد ، پس از مشروب کردن اراضی هرات به ایران می رسد. سپس جهت خود را عوض کرده و بسوی شمال در امتداد مرز ایران و افغانستان جریان می یابد. در پل خاتون کشف رود بعنوان یک شعبه شاخه چپ به آن می پیوندد و از آن پس به نام تجن نامیده می شود. تاسیسات خاصی برای اندازه گیری دبی رودخانه در پل خاتون وسیله دولت روسیه و نیز دولت ایران وجود دارد. دبی رودخانه تجن در سالهای مختلف بسیار تفاوت می کند و بر اساس آماری که از منابع روسی اخذ شده است دبی متوسط تجن بین 16 تا 30 مترمکعب در ثانیه می باشد. متوسط دبی ماهانه رودخانه بین 320 میلیون مترمکعب تا صفر نوسان دارد.
آبهای این رودخانه طبق قراردادی بین دولت ایران و روسیه به ترتیب به نسبت 30 و 70 درصد آبی که در پل خاتون موجود است تقسیم می شود. به این ترتیب در ماهی که رودخانه 340 میلیون مترمکعب آب دارد سهم ایران قریب 100 میلیون مترمکعب می شود. سهم ایران از آب تجن زیر نظر میرابهای ایرانی و روسی وسیله پنج جوی یا کانال به اسامی زیر که ابتدا با مصالح محلی ساخته شده است تامین می شود :
1) کانال سنگر
2) کانال نوروز آباد
3) کانال دولت آباد
4) کانال مظفری
5) کانال جنگل
کانالها به ترتیب از جنوب به شمال تقریبا عمود بر رودخانه و به اسم آبادیهای مربوط ساخته شده اند و آب آنها احتیاجات مزارع کشت آبی جلگه های مجاور رودخانه را تامین می کند. از آبی که از کانال مظفری و کانال جنگل بدست می آید اراضی دشتهای حوالی شهر سرخس استفاده می کنند.
رودخانه تجن نه فقط بزرگترین منبع آب سطحی منطقه سرخس می باشد ، بلکه آبهای زیرزمینی دشت سرخس نیز از آب آن تغذیه می شود. لذا نوسانات میزان آب رودخانه در فعالیتهای حیاتی و انسانی سرخس اثر بسیار زیادی دارد.
برکه ها :
کمبود آبهای سطحی و نیاز شدید مردم منطقه سرخس به اب بحدی است که دامداران سرخس چند ماهی از سال را از برکه اهئی که توسط سیلابهای بهاری پر شده است برای شرب خود و دامهایشان استفاده می کنند. در مواقعی که میزان بارانهای بهاری بیشتر است ، برکه ها تا اواخر خرداد ماه دوام می یابند. در سالهای خشک تر از اواخر خرداد که برکه ها خشک و خالی است دامداران به مکانهای دیگر کوچ می کنند. آب باران در ابتدای بهار که بارانها فواصلش کمتر و مقدار زیادتر و هوا ملایمتر می باشد شیرین است ولی به نسبتی که در اواخر بهار فواصل دوره های بارانی زیاد و هوا گرمتر می شود ، در اثر تبخیر زیاد و نفوذ آب به زمین آب برکه ها کثیف تر ، سنگین تر و شورتر می گردد. در عین حال همین برکه های ناسالم ، که ضمنا مرکز زیست موقت جانوران و کرمهای ابزی هم هستند ، شرب دامها و دامداران را برای مدتی از سال تامین می کند.
چشمه ها : چشمه های منطقه سرخس دبی ضعیفی دارند و نقش مهمی در اقتصاد منطقه نمی توانند داشته باشند. از چشمه های معروف منطقه چشمی گوگردی مزدوران و چشمه اب بزنگان را میتوان نام برد که آب آنها به مصرف شرب اهالی و کشت در اراضی محدودی می رسد.
این فقط قسمتی از متن مقاله است . جهت دریافت کل متن مقاله ، لطفا آن را خریداری نمایید
