لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه: 24
آشنایی مقدماتی با برنامه ریزی و توسعه منابع آب وباران
ضرورت برنامه ریزی و توسعه منابع آب
آب دارای نقش بسزایی به عنوان یک عنصر کلیدی درتوسعه اجتماعی واقتصادی هرکشورمی باشد وبه لحاظ نیازبخشهای کشاورزی وصنعت به آب وتوسعه آن ورشد جمعیت ومضافا کمبود منابع آب درکشورِِ، لزوم برنامه ریزی وتوسعه منابع آب درچهارچوب یک طرح جامع آب کاملا احساس می شود.
باتوجه به اینکه کشورماجزء مناطق خشک ونیمه خشک بوده وآب به عنوان یک منبع کمیاب محسوب می گردد برای جلوگیری ازاینکه کمبود آب مانعی دررشد اقتصادی واجتماعی کشور ایجاد نماید، ضرورت دارد که مدیریت و برنامه ریزی و به همراه آن توسعه وبهره برداری منابع آب بهبود یابد وبالطبع وجود یک برنامه جامع آب در چارچوب سیاستهای کلی اقتصادی ، اجتماعی وزیست محیطی کشور نقش مهمی در استفاده بهینه از منابع اب در جهت اهداف توسعه کشور ایفا خواهد نمود .
امروزه موضوع الودگی محیط ز یست آبهابصورت مساله بسیار جدی در آمده است و کشورهایی که دچار کمبود منابع آب هستند بصورت حاد تری با این مشکل روبرو خواهند بود.
طرحهای توسعه منابع آب میتوانند بترتیبی به حل مشکلات فوق پرداخته و از طریق برنا مه ریزی سنجیده ، تلاشها و منابع تخصیص یافته به این منظور را سامان دهند.
به نحوی که با توجه به اثرات وسیع و دامنه دار اجرای طرحهای توسعه منابع آب بر جامعه ، میتوان با انتخاب راه برد های مناسب و اجرای به موقع طرحهای تکمیلی در جهت اهداف توسعه حرکت نمود.
که در بخش بعدی ، اهداف کلی برنامه ریزی و توسعه منابع آب مختصرا بیان خواهد شد.
اهداف کلی برنامه ریزی و توسعه منابع آب
مهمترین اهداف کلی و نهایی برنامه ریزی و توسعه منابع آب را می توان بشرح زیر برشمرد
الف – رشد اقتصادی :
از طریق افزایش ظرفیت تولیدی و ارزش تولیدات اقتصادی و درامد سرانه ، رشد اقتصادی بوجود می اید .
د راین زمینه توجه به نقش محوری تامین اب در افزایش تولید کشاورزی و جنبه های زیست محیطی و بهداشتی آن حائز اهمیت ویژه ای است .
ب- ثبات و امنیت اقتصادی :
ثبات و امنیت اقتصادی از طریق تامین نیازهای اساسی زندگی برای جامعه فراهم می گردد.در این زمینه میتوان به چند مورد عمده اشاره نمود :
*امنیت شغلی برای کشاورزان مخصوصا با توجه به نوسانات درآمد سالانه کشاورزی دراثر تغییرات جوی و قیمت ناعادلانه بازار
*تامین اشتغال برای روستاییان از طریق بهره برداری وسیعتر و متراکمتر از اراضی قابل آبیاری که این مکان در فعالیتهای وابسته میتواند چشمگیرتر نیز باشد .
تامین آب مکفی و مناسب جهت شرب و مصارف خانگی و عمومی بمنظور ارتقاء سطح زندگی.*
*رفع یا کاهش خسارتهای جانی و مالی طغیان رودخانه ها و ایجاد احساس ثبات و امنیت جانی و مالی .
ج- توازن اقتصادی :
توازن اقتصادی از طریق تویع متعادل درآمد بین ساکنین یک منطقه و توسعه اقتصادی منابع عقب افتاده کشور تامین می گردد.
در مورد توزیع متعادل درآمد روستاییان با اجرای طرح های تامین آب کشاورزی و توسعه اراضی مزروعی و واگذاری آن به افراد بی زمین و کم زمین می توان اقدام نمود.
در مورد توسعه مناطق عقب افتاده کشور و نیز روستا ها در مقام مقایسه با شهر ها تامین آب مکفی جهت توسعه و ایجاد منابع درآمد در بخشهای مختلف کشاورزی صنعت و خدمات کنترل طغیان تولید انرژی لازم برای فعالیتهای اقتصادی و ... در اغلب موارد میتوان منشاء اقدامات مهمی باشد.
د- استقلال اقتصادی:
استقلال اقتصادی از طریق خود کفای در تامین مواد غذایی تامین درآمدهای ارزی و صرفه جویی در هزینه های ارزی تقویت می شود.
در این زمینه افزایش تولیدات کشاورزی می توانند نقش عمده ای بعهده داشته باشند
زمینه های مختلف برنامه ریزی و توسعه منابع آب
بر اساس بررسی نیازها و مصارف عمده آب و وضعیت منابع آب در زمان حال و آینده طرحهای توسعه منابع آب شکل می گیرد و میتوان لیست فعالیتهای عمده آبی را بشرح زیر بیان نمود:
تامین مصارف خانگی وشهری وصنعتی
آبیاری وزهکشی وتامین نیازهای کشاورزی
کنترل سیلاب
تنظیم وکنترل کیفیت آب
حفظ حیات وحش آبزیان
مدیریت حوضه آبریز
حال بصورت خیلی مختصر بشرح فعالیت های آبی مذکور می پردازیم.
مصارف خانگی ، شهری و صنعتی
الف – مصارف خانگی و شهری :
میزان آب مورد نیاز فعلی و برای مصارف خانگی و شهری معمولا از طریق دستگاههای اجرایی و مسئول شهرها و شهرستانهااخذ می شود . براورد و یا تخمین نیاز آبی برای مصارف خانگی بر اساس مطالعات اجتماعی و اقتصادی در باره رشد آتی جمعیت صورت می گیرد.
قاعدتا اطلاعاتی که در برآورد ها ارائه می شود شامل :
محل ، نوع مصرف، نیاز آبی نا خالص ، دبی مورد نیاز در شرایط حد اکثر مصرف ، مصرف خالص ،کیفیت ، مقدار و محل تخلیه پسابها و آبهای برگشتی، می گردد.
برای بررسی و تعیین تقاضای آب شهری در آینده ، بایستی رشد جمعیت درمنطقه ای که تحت پوشش شبکه قرار می گیرد و همچنین مصرف سرانه آتی را اساس کار قرار داد و مصرف سرانه اب به عواملی نظیر سطح زندگی مردم ، آداب و رسوم اجتماعی و عادات منطقه ، سهولت دسترسی به آب ، میزان آب موجود و قابل دسترس ، شرایط اقلیمی و آب و هوایی ، تعرفه ای جاری و نیز زمینه های اقتصادی و فرهنگی اهالی منطقه بستگی دارد.
ب- مصارف صنعتی :
نیازهای صنعتی آب بر اساس پیش بینی نوع ، اندازه و تعداد کارخانه جات صنعتی که انتظار می رود احداث شود و همچنین با توجه به نیاز های ویژه در هر رشته صنعت تعیین می شود .
پیش بینی نیاز های آتی صنایع به آب باید مبتنی بر مطالعه اقتصادی رشد صنایع در آینده بوده و با نتایج آن همخوانی و تطابق داشته باشد.
در این بررسی ها لازم است که محل یا موقیعت و نوع مصرف صنایع و همچنین میزان ، کیفیت و محل تخلیه به پسابهای برگشتی آنها و چگونگی تصفیه و دفع پسابها نیز معلوم و مشخص گردد.
میزان آب مصرفی صنایع را میتوان بر اساس آمار میزان آبی که صنایع عملا دریا فت داشته اند بر اورد کرد . در این براورد ها میتوان مصرف و مجدد آب در سیستم ، تلفات انتقال ، تبخیر، نشست و هرز رفتن آبها را نیز ملحوظ نمود.
حال به مصارف کشاورزی و آبیاری می پردازیم:
آبیاری و تامین نیازهای کشاورزی
در ابتدا می بایست وسعت اراضی مزروعی ، انواع گیاهان ، شیوه های کشت و زرع و جمعیت روستایی شاغل در بخش کشاورزی مشخص ارائه شود.
الگوی رشد و توسعه بخش کشاورزی باید مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته و سهم کشاورز ی ( یا فعالیتهای کشاورزی) از درآمدها، تولید و تشکیل سرمایه ، اشتغال ، مبادلات خارجی و امثالهم در مقیاس ملی روشن گردد.
سیاستهای کشاورزی نیز بایستی مورد مطالعه قرار گیرد و بدین طریق تاثیر آن سیاستها بر چگونگی عملکرد بخش کشاورزی آشکار و مطرح شود.
در گام بعدی لازم است الگوی نیازهای آتی کشاورزی پیش بینی گردد . این پیش بینی بر اساس نیاز های غذایی و تغذیه جمعیت در سطح کشور انجام می پذیرد.
بمنظور پیش بینی تقاضا برای تولیدات کشاورزی معمولا چندین حالت ممکن است در نظر گرفته شود زیرا تقاضای مذکور تابعی از رشد جمعیت ، سیاستهای قیمت گذاری ، در آمدهای فردی و همچنین تابعی از عرضه واقعی کالاها و تولیدات کشاورزی می باشد.
از آنجایی که برآورد دقیق برخی از متغیر های اخیر کاری دشوار است .
بنابراین باید کوشید تا دامنهای از تقاضا برای تولیدات کشاورزی تعیین و براورد نمود.
هدف اصلی برنامه ریزی افزایش تولیدات کشاورزی ، تامین نغذایی می باشد ، بنابر این مهمترین شاخص برای سنجش کافی بودن تغذیه ، میزان انرژی موجو د در مواد خوراکی مصرفی می باشد که بر حسب کالری سنجیده می شود.
یک شاخص دیگرمقدار پروتئین موجود در مواد خوراکی می باشد که بر حسب گرم بیان می شود. بنابراین تقاضای کلی برای مواد غذایی در آینده را بایستی بر اساس پیش بینی نیازهای پروتئینی و انرژی زا ( کالری دار ) تعیین و ارائه نمود .
تقاضای کشاورزان برای آب عبارتست از میزان آبی که علاوه بر بارندگی موثر باید برای رفع نیاز آبی گیاهان تامین شود و این مقدار در واقع ما به التفاوت نیاز کلی آبی گیاه و میزامن بارندگی موثر محسوب می شود .
آب مورد نیاز یرای طرحهای آبیاری را باید با توجه به مطالعات خاک شناسی و کشاورز ی بر آورد و تعیین نمود. با انجام مطالعات مزبور اراضی مناسب برای آبیاری ، روشهای مناسب کشت و زرع و الگوهای کشت مناسبی که با آبیاری اراضی میتوان انتخاب کرد ، مشخص می شوند . نیازهای آبی برای آبیاری اراضی باید بر اساس و سعت اراضی مزروعی ، شرایط آب و هوایی و اقلیمی ، نوع خاک و گیاه ، الگوهای کشت و شیوه های ابیاری مزارع تعیین شود .
در حد مطالعات شناسایی ، نیاز های ابیاری را میتوان با مقایسه میزان بارندگی و مصرف آب در شبکه های آبیاری موجود در همان منطقه و یا در مناطق مجاور براورد نمود. در صورتیکه اطلاعاتی در باره نیازهای ابیاری موجود در اختیار نباشد، نیاز های مزبور را میتوامن با استفاده از رابطه بین آب مورد نیاز گیاهان و درجه حرارت هوا و منظور نمودن تلفات آب در سیستم انتقال و توزیع و پخش اب بدست آورد .
میزان تلفات آب از محل انحراف آب به داخل دهانه آبگیر شبکه آبیاری تا ابتدای مزرعه ممکن است به ۳۵ درصد برسد . تلفات تبخیر آب از سطح کانالها و نیز بخشی که در دیواره های کانال نفوذ می گکند و در خاک ذخیره می شود معمولا در قیاس با کل تلفات آب رقم قابل توجهی را تشکیل نمی دهد .
تلفات آب شامل تلفات انتقال و توزیع و نیز تلفات پخش آب در مزرعه باید به نیاز آبی گیاه افزوده شود تا میزان کل آبی که باید وارد شبکه آبیاری گردد بدست آید.
با توجه به مراتب فوق بدیهی است که حدود ۵۰% از آب انحرافی رود خانه یا نیمی از جریان ورودی به ابتدای شبکه آبیاری به صور مختلف و از جمله بشکل تلفات انتقال و تلفات پخش آب در مزارع ، تلف می شود.
بنابراین در طر حهای جامع آب بایستی اینگونه تلفات مورد توجه قرار گیرد و اقدامات لازم برای کاهش تلفات مزبور و ارتقاء راندمان آبیاری توصیه و پیشنهاد شود.
براغی شبکه های جدید آبیاری میتوان از پیشرفتهای فنی و تکنیکی نظیر پوشش دادن کانالها و نهر ها جهت کاهش تلفات انتقال بهره گرفت.
روشهای جدید آبیاری نظیر آبیاری بارانی میتوان مورد توجه قرار داد.
کنترل سیلاب
موضوعاتی که در کنترل سیلاب مطرح می شوند:
اراضی که در مخاطره سیل قرار دارند ، شدت سیلهای قبلی و میزان خسارت وارده و افزایش آن در اثر رشد جمعیت و افزایش فعالیتهای اقتصادی در منطقه ، طرحهای فعلی و آینده برای مقابله با سیل نظیر احداث مخازن ، اجرای سازه های ویژه از قبیل کناره سازی جهت افزایش ظرفیت رود خانه و کاهش خسارت به بدنه آن ،که در اینمورد توصیه های مدیریتی نیز می تواند پیشنهاد گردد.
برای تجزیه و تحلیل سیلابها می توان از آمار و اطلاعات موجود هوا شناسی استفاده نمود . دو خصوصیت اصلی و اساسی هر سیل می توان حداکثر دبی طغیان و حجم کل سیلاب دانست .
حجم سیلاب در مواردی اهمیت دارد که تمامی یا بخشی از جریان سیلابی را بایستی موقتا در مخزن سد ذخیره نمود تا از ایراد خسارات بر مناطق پایین دست جلوگیری شود .
در چنین وضعیتی طبعا هر چه حجم سیلابها بیشتر باشد گنجایش بیشتری از مخزن را باید به ذخیره سازی سیلاب اختصاص داد. از سوی دیگر پیک یا حداکثر آبدهی سیلها نیز برای تعیین ظرفیت سر ریزها و سایر مجاری تخلیه سیلاب و محاسبه حداکثر تراز سطح آب اهمیت دارد . مثلا برای تعیین ارتفاع خاکریهای حفاظتی که در حاشیه رود خانه ها احداث می شوند حداکثر آبدهی یا پیک سیلها مستقیما بکار می آید.
پیش از انتخاب روشهای اجرایی برای مهار سیلها ،لازم است به روش منطقه بندی سیلاب دشت که اقدامی غیر اجرایی محسوب می گردد توجه شود و امکان پذیری آن مورد بررسی قرار می گیرد زیرا ممکن است که روش اخیر که طبق آن سرریز آب رود خانه و غرقاب شدن بخشی از اراضی مجاوررود خانه تلقی شود ، روشی اقتصادی تر و مقرون به صرفه تر باشد.
اقدامات غیر اجرایی شامل:
اعمال مدیریت کارا و موثر به حوزه آبگیر ، منطقه بندی سیلاب دشت بر اساس شدت سیل گیری اراضی ، پیش بینی سیلابها و بقیه سیستمهای هشدار دهنده ، عملیات نجات و مقابله با سیلاب و تخلیه ساکنین مناطق سیل زده می باشد .
تنظیم و کنترل کیفیت آب
مهمترین عامل در برنامه ریزی و توسعه منابع آب ، مناسب بودن کیفیت آب برای مصارف مورد نظر می باشد . کیفیت منابع آب عموما تحت تاثیر مواد تشکیل دهنده خاک و یا سنگهایی است که آبهای سطحی و یا زیر زمینی دررو ، یا دا خل آنها جریان می یابند.
در حالتی که سفره آب زیر زمینی در نزدیکی دریا و سایر منابع آب شور قرار دارند امکان نفوذ آب شور به داخل سفره با توجه به بده برداشت از سفره وجود دارد.
مناسب بودن آب برای منظور های مختلف بوسیله استاندارد های فیزیکی ، شیمیایی، بیو لوژیکی و غیره بیان می شود .
د رشرایطی که اطلاعات کافی از کیفیت منابع آب موجود نباشد بایستی یک برنامه جامع برای جمع آوری و تهیه چنین داده هایی تهیه و بخ مورد اجرا گذاشته شود . نوع و میزان و هزینه های تصفیه آب بر مبنای تجزیه و تحلیل آمار کیفیت آب تعیین و بر آورد می شود.
حفظ حیات وحش و آبزیان
به هنگام رنامه ریزی پروژه های توسعه منابع آب لازم است به طرحهای پرورش ماهی و سایر آبزیان توجه کافی گردد و مطالعات وبررسی های مناسب انجام پذیرد . از نتایج این مطالعات و بررسی ها می توان در تهیه و برنامه های آتی استفاده نمود و در عین حال نارسائی هاو نقایص شرایط موجود را اصلاح کرد اگر چه ذخیره سازی و انباشتن آب در مخازن سدها و تنظیم جریان رود خانه را می توان کار مفیدی برای ماهیان یک رود خانه محسوب نمود ، با این وجود در بسیاری از موارد نیز آبیاری ، کنترل سیل می تواند تاثیر منفی و زیانباری بر ماهیان و محیط زیست آنها داشته باشد که با ید سعی شود این زیانها را تاحد ممکن به حداقل رسانید.
فرایند برنامه ریزی و تو سعه منابع آب:
پس از بحث کلی راجع به اهداف نهایی و زمینه های برنامه ریزی و توسعه منابع آب ، حال مبحث فرایند برنامه ریزی و توسعه منابع آب را به صورنت مختصر از ویژگی ها و برخی مشخصات برنامه ریزی و توسعه منابع آب شروع می کنیم:
این فقط قسمتی از متن مقاله است . جهت دریافت کل متن مقاله ، لطفا آن را خریداری نمایید
دانلود مقاله درباره آشنایی مقدماتی با برنامه ریزی و توسعه منابع آب وباران
