10 ص
چکیده:جوانه زنی قبل از برداشت در گندم نان سبب ایجاد ضایعات در تولید گندم در استان های شمالی ایران می شود. در این مناطق به دلیل بارندگی و رطوبت بالا در زمان برداشت جوانه زنی دانه گندم بر روی گیاه مادری رخ می دهد که این امر سبب کاهش عملکرد و کیفیت بذر می گردد و از این بابت کشاورزان متحمل خسارات فراوانی می شوند. شناسایی و معرفی ارقام متحمل به جوانه زنی قبل از برداشت به عنوان یکی از راهکارهای مناسب جهت کاهش ضایعات در تولید گندم نان می باشد. در این راستا معرفی روش یا روش های غربال آزمایشگاهی مناسب و با دقت بالا می تواند به پژوهشگران در ارزیابی ژنوتیپ های موجود در ذخایر بانک ژن کمک شایانی نماید.
این تحقیق به منظور ارزیابی دو روش غربال در بررسی مقاومت به جوانه زنی قبل از برداشت در ارقام گندم نان ایرانی انجام گردید. بدین منظور تعداد 30 رقم گندم نان شامل 27 رقم تجاری به همراه 3 رقم گندم شاهد استرالیایی و کانادایی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در سال 1380 کشت گردید. صفات تاریخ خوشه دهی، تاریخ گلدهی و مرحله رشدی زادکس 92 در مزرعه یادداشت برداری شد. تعداد 50 خوشه در مرحله رشدی زادکس 92 برداشت و رطوبت بذر بلافاصله پس از برداشت اندازه گیری شد. ارزیابی جوانه زنی روی خوشه توسط دو روش غربال شامل نمره جوانه زنی و شاخص جوانه زنی تحت شرایط آزمایشگاهی انجام شد. در هر دو روش غربال بیشتر ارقام ایرانی نسبت به جوانه زنی روی خوشه مقاومت پایینی نشان دادند. نتایج این تحقیق نشان داد که همبستگی بالایی بین دو روش فوق وجود دارد اما در غربال کردن تعداد زیادی ژنوتیپ روش نمره جوانه زنی می تواند به عنوان یک روش غربال سریع و اولیه مورد استفاده قرار گیرد.
مقدمه:
برنامه های به نژادی گیاهان زراعی با گزینش ژنوتیپ های برخوردار از قابلیت جوانه زنی سریع بذر همراه بوده است. اما چنین ویژگی می تواند منجر به جوانه زنی زود هنگام دانه ها در مرحله پس از رسیدگی فیزیولوژیک و قبل از مرحله برداشت غلات شود. این پدیده که اصطلاحا جوانه زنی قبل از برداشت نامیده می شود، اغلب در رطوبت بالا و هنگام رسیدن دانه اتفاق می افتد (1). خسارت جوانه زنی قبل از برداشت گندم در نواحی مرطوب امری نسبتا متداول بوده و درهر 10 سال سه الی چهار مرتبه اتفاق می افتد (13). شواهد نشان می دهد که بیش از 27 میلیون هکتار از اراضی زیر کشت غلات جهان با این مشکل روبرو هستند (4، 1). برای مثال در ایران وقوع بارندگی در خرداد ماه در استانهای شمالی کشور منجر به پدیده جوانه زنی قبل از برداشت در گندم می گردد. این امر باعث کاهش عملکرد و کیفیت بذر و در نتیجه موجب ضرر اقتصادی به زارعین، مصرف کننده و نیز دولت می گردد (1).
بسیاری از محققین علت اصلی بروز پدیده جوانه زنی قبل از برداشت را در گونه های مختلف گندم، کوتاه شدن دوره خواب ژنوتیپ های اصلاح شده می دانند. مطالعات مختلف همبستگی مثبت و معنی داری را بین مقاومت به جوانه زنی قبل از برداشت و خواب اولیه بذر نشان می دهد (14، 11، 10). هاکل (1995) بیان می کند که مقاومت به جوانه زنی قبل از برداشت عمدتاً نتیجه خواب بذر می باشد. خواب بذر نیز از لحاظ ژنتیکی و فیزیولوژیکی با رنگ قرمز پریکارپ پیوسته است. اخیرا این لینکاژ شکسته شده است و گندم زمستانه و بهاره سفید با سطح بالایی از مقاومت در استرالیا، ایالات متحده و کانادا شناسایی شده است (7).
ارزیابی دو روش غربالگری برای مطالعه مقاومت به جوانه زنی قبل از برداشت جهت کاهش ضایعات تولید در
