چکیده
منابع اب زیر زمینی یکی از مهمترین و ارزانترین منابع ابی به شمار میرود که شناخت صحیح و بهره برداری اصولی از ان میتواند در جهت توسعه پایدار کشور نقش مهمی ایفا کند .در سال های اخیر بروز خشک سالی های گسترده باعث تداوم در روند کاهش ذخائر و تخریب کمی و کیفی اب زیر زمینی گردیده وادامه این روند در دشت ها علاوه بر ایجاد مخاطرات جدی و تخریب کمی و کیفی ابخوان ها باعث نابودی این منابع ارزشمند و حیاتی خواهد شد در چنین شرایطی بدون شناخت دقیق از وضعیت مخازن اب زیر زمینی تخصیص منابع اب نیز دشوارتر خواهد بود .
در این پژوهش به منظور بررسی تغییرات مکانی و زمانی کیفیت و کمیت اب زیر زمینی و معرفی مناطق بحرانی راهکار هایی برای مدیریت بهینه منابع اب زیر زمینی در زمینه کمی و کیفی ارائه گردیده است.
جهت بررسی تغیرات کمی و کیفی اب زیر زمینی در دشت فیروز اباد امار اولیه در طی7 سال از منابع مختلف جمع اوری و با استفاده از نرم افزارexcellوspssمورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است.
در پژوهش حاضر وضعیت کمی اب زیر زمینی نشان گر این است که با توجه به بهره برداری زیاد از منابع اب زیر زمینی و خشکسالی های متوالی مقدارافت سطح اب زیرزمینی دشت فیروزاباددرسفره غربی دشت به میزان42/9مترودرسفره شرقی دشت به میزان51/13متر روند کاهشی داشته و هم بیلان منابع اب زیر زمینی منفی شده است.
همچنین در این پژوهش ظرفیت کیفی اب های منطقه مورد مطالعه برای اب کشاورزی بر اساس دیاگرام ویلکوکس و جدول کیفی بررسی شده است.
جهت بررسی شاخص های کیفی در دشت فیروزابادچهار مسیر مشخص گردیده است که در مسیرهای فوق میزان تغییرات کیفی اب مورد بررسی قرار گرفته است. همواره میانگین ECهدایت الکتریکی در محدوده دشت فیروز اباد در حد مطلوب می باشدو کمتراز 1100میکروموبرسانتیمتر میباشد
میانگیل کل جامدات محلول و نسبت جذب سدیم ومیزان یون ها و املاح محلول Na/mg/ca/hcO3/so4 در اب زیر زمینی با توجه به افزایش نسبی در طی دوره اماری به علت کاهش بارندگی وکاهش تغذیه وحفاری دراعماق در لایه های مارنی و نیز حرکت اهسته وماندگاری طولانی اب زیرزمینی وهمچنین اب برگشتی از کشاورزی به اعماق در وضعیت خوب ومطلوب هستند.از نظر سختی نیز اب های زیر زمینی برای مصارف کشاورزی و شرب وضعیت مطلوبی دارند. از نظر میزان pH میانگین ان در محدوده 7/7می باشد.
بر اساس دیاگرام ویلکوکس اب های زیر زمینی در منطقه مورد مطاله در محدودهC2S1 و C3S1 واقع شده است . میزان نیترات دراب شرب روستاها نیز در اکثر نقاط مقدار ان پایین و در روستاهای جنوبی دشت (خروجی حوضه)مقداری بالا می باشد که باز هم کمتر ازppm 50 می باشد با توجه به و ضعیت پیش رو افزایش بهره برداری و کمبود بارش و خشک سالی استفاده روز افزون از کود های شیمیایی و سایر الاینده ها پیش بینی می شود که در سالهای اتی این دشت از نظر کیفیت و کمیت دچار مشکلات بیشتری گردد.
فصل اول
- مقدمه
آب یکی از منابع طبیعی است که در زندگی روزمره انسانها و تداوم حیات، تولیدات نقش فوق العاده دارد. اگر کشوری بخواهد با کاروان تمدن و توسعه حرکت کند ناچار است که از منابع طبیعی خود استفاده لازم و مطلوب را بنماید. با افزایش مصرف آب بین سالهای 2025- 1995 میلادی پیش بینی می شود که یکی از راههای توسعه کشورها و حرکت آنها به سوی تمدن و رفاه عمومی استفاده بهینه و کارآمد از منابع طبیعی و خدادادی است که آب یکی از این منابع طبیعی است که در زندگی روزمره انسانها و تداوم تولیدات نقش مهمی دارد. ( غرجستانی، 1385 ).
پس آب یک عنصر اصلی در کره زمین بوده که در سلامتی و تندرستی و زندگی انسانها و افزایش جمعیت به انحای مختلف نقش داشته و کمک می کند تا انسانها و کشورها از توسعه اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی برخوردار گردند. همچنین اکوسیستم ها پیوندی ناگسستنی با آب دارند. آب یکی از چالش های قرن حاضر است که می تواند سرمنشأ بسیاری از تحولات مثبت و منفی جهان قرار گیرد. در حدود 71 درصد از سطح کل زمین را آب پوشانده که از این مقدار حدود 5/97 درصد آب کره زمین را دریاها و دریاچه ها که آب شوردارند تشکیل می دهد و حدود 5/2 درصد باقیمانده آب شیرین است که در زمین وجود داشته و از این مقدار 3/0 درصد آب رودخانه ها و 8/30 درصد آبهای زیرزمینی و 9/68 درصد یخچالها و پوشش دائمی برف کوه هاست. ( احمد زاده، 1383).
حال با توجه به آمار ارایه شده ، رشد جمعیت و توسعه شتابان اقتصاد و گرم شدن زمین در اثر گازهای گلخانه ای به تشدید مصرف و استفاده نامطلوب از منابع موجود در دهه های گذشته و حال منجر گردیده و نیز سبب عدم تعادل بین آب موجود و مورد نیاز گردیده است و این عدم تعادل بحران واقعی را در بسیاری از مناطق جهان به علت کم آبی، آلودگی کیفی آب و تخریب منابع آب شیرین گسترش داده است تا جایی که پیش بینی شده است تا سال 2050 میلادی بیش از 5/4 میلیارد نفر از مردم جهان در معرض صدمات و زیانهای ناشی از کمبود آب و یا آب ناسالم قرار خواهند گرفت.که این امر ارزش این مایه حیات و کمبود آن را بیشتر نمایان کرده و صرفه جویی و آموزش استفاده صحیح و اصولی از آب شیرین برای جلوگیری از فقر و توسعه اقتصادی و اجتماعی را می طلبد.(شریعت پناهی،1377)
امروزه سیر صعودی افزایش جمعیت کره زمین از یک طرف و محدودیت منابع طبیعی از طرف دیگر بشر خاکی را وادار به چاره اندیشی و اتخاذ تدابیر گوناگون به منظور جلوگیری از آلودگی های این منابع ، صرفه جویی و بهره وری بهینه نموده است . آب های زیر زمینی برای مقاصد مختلفی مورد استفاده قرار می گیرند . برای مثال آب آشامیدنی بیش از 90 درصد شهرها در سراسر جهان از منابع آب زیر زمینی تامین می شود و در حدود 40 درصد نیاز بخش کشاورزی به آب نیز از این منابع بر طرف می شود ، بنابراین کیفیت آب زیر زمینی موضوعی قابل تامل است . آب یکی از نیازهای ضروری انسان می باشد که هر چند دو سوم سطح کره زمین را اشغال نموده است ، اما به دلیل محدودیت های زمانی و مکانی آن از یک طرف ، و حجم کم آب شیرین و قابل دسترسی از طرف دیگر امروزه ضرورت حفاظت آن در برابر آلودگی و مدیریت کیفی اجتناب ناپذیر کرده است . این مطلب تا آنجا دارای اهمیت است که بعضی از اندیشمندان جنگ های آینده بشر را جنگ آب می دانن (نجف پور 1379). قرار گرفتن کشور ایران بر روی کمربند مناطق خشک کرده زمین در نتیجه کاهش بارندگی و ضریب تغییرات زمانی و مکانی بالای آن اهمیت جلوگیری از آلودگی منابع آبی و مدیریت بهینه را دو چندان کرده است (مسعودیان 1377 ). دریک مفهوم کلی ، کیفیت آب ، بوسیله متغیرهای فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی که برای هر استفاده خاص روی مطلوبیت آب اثری می گذارند ، تعیین می شود .آب های زیر زمینی سطحی ، به دلیل فقدان سیستم شبکه ای فاضلاب و نفوذ آب های آلوده چاه های فاضلاب ، آلوده شده اند . درواقع آبی که از سفره های سطحی زیر زمینی برداشت می شود ، معمولاً و غیر قابل آشامیدن است و بیشتر برای آبیاری فضای سبز مصرف می شود. اما سفره های عمیق زیر زمینی ممکن است آلوده نباشند (کردوانی 1386 ). یکی از مهم ترین مشخصات آب های سطحی و زیز زمینی کیفیت شیمیایی آن است . اولین شرط برای استفاده از آبهای برای مصارف مختلف مانند کشاورزی ،صنعت و آشامیدن کیفیت شیمیایی مناسب آنها است . بررسی های انجام شده در قسمت های مختلف ایران و بخصوص جنوب ، جنوب شرقی ، و جنوب غربی کشور نشان می دهد در مناطقی که امکان تامین آبهای زیرزمینی با کمیت مناسب وجود دارد ، مهم ترین عامل محدود کننده ، کیفیت نامناسب آب است (بی نام ،1387 ).
حفاظت کیفی آبهای زیر زمینی از اهمیت زیادی برخوردار است. در بسیاری از موارد آلودگی آب های زیر زمینی ، بعد از آلوده شدن چاههای آب شرب شناسایی می شوند . رفع آلودگی آب زیر زمینی بسیار پرهزینه و فرآیندی طولانی است و اغلب زمانی آلودگی تشخیص داده می شود که رفع آلودگی آبخوان تقریباً غیر ممکن می گردد . یکی از راههای مناسب برای جلوگیری از آلودگیهای آب زیر زمینی ، شناسایی مناطق آسیب پذیر آبخوان و مدیریت کاربری اراضی است . مفهوم آسیب پذیری برای اولین بار در اواخر سال 1960 میلادی در فرانسه برای آگاهی بخشی در مورد آلودگی آب زیر زمینی ارائه شده است . آسیب پذیری را می توان به عنوان امکان نفوذ و پخش آلاینده ها از سطح زمین به سیستم آب زیر زمینی تعریف کرد (امیربیگی،1381). امروزه با توجه به افزایش جمعیت و رشد و توسعه اقتصادی و نیاز جمعیت به محصولات غذایی و در نتیجه افزایش و بهره برداری از منابع آب زیرزمینی و...
بررسی تغییرات کمی وکیفی منابع آب زیرزمینی در فیروزآباد و ارائه راهکارهای بهبودکمیت وکیفیت 142ص
نویسند‌گان: مسعود آقامسیحی ، جواد خزائی ، موسی ملکی ، امیرعباس شایگانی اکمل 
