جغرافیای جزیرة العرب :
عربستان شبه جزیره بزرگی است که در جنوب غربی آسیا قرار دارد. مساحت آن سه میلیون کیلومتر مربع است، یعنی تقریباً دو برابر مساحت ایران و 6 برابر فرانسه می باشد.
جزیرة العرب سرزمین خشکی است که از سه سوی در حصار آب قرار گرفته است.
از غرب؛ دریای سرخ که حد فاصل جزیرة العرب و قاره آفریقاست.
از جنوب؛ اقیانوس هند و آب های آزاد.
از شرق؛ دریای عمان و خلیج فارس که جزیرةالعرب را از ایران جدا می سازد.
از شمال با کویت و عراق و شامات (اردن و سوریه) پیوند زمینی دارد.
چنان چه مشاهده می کنید سرزمین عربستان از سه جانب به دریا پیوسته و این سه جانب را پنج دریا از جمله: خلیج فارس، دریای عمان، دریای عرب، خلیج عدن و دریای سرخ، فراگرفته است.
جزیرة العرب از نظر جغرافیایی به پنج بخش تقسیم می شود:
1 - حجاز؛ سواحل شرقی دریای سرخ و طبعاً شامل بخشی از ناحیه غربی جزیرةالعرب است که مهم ترین شهرهای آن مکه، مدینه، طائف و جده است.
کلمه حجاز به معنای «مانع» است. این نام بدین دلیل است که رشته کوه «سراة» که از شمال تا جنوب در برابر دریای سرخ کشیده شده، دو قسمت را از یکدیگر جدا کرده که در یک سوی آن نجد و در سوی دیگر تهامه قرار گرفته است. بدین ترتیب، این کوه ها مانعی در میان این دو ناحیه است. در واقع، بخشی از حاشیه شرقی دریای سرخ را که مکه و مدینه در آن قرار دارد، حجاز می نامند.
حجاز چون دیگر نواحی جزیرة العرب، بسیار خشک و کم آب است و تنها در برخی از وادی[1]ها، آب های فصلی و یا چاه وجود دارد که از قدیم برخی از قبایل عرب را پیرامون خود گرد آورده است. به همین دلیل در زمان ظهور اسلام تنها چند ناحیه به عنوان مراکز شهری شناخته می شده است: مکه، طائف، یثرب و خیبر.
2 - تهامه؛ آن بخش از جزیرة العرب است که در جنوب حجاز قرار دارد. حجاز به دو ناحیه غربی و شرقی تقسیم می شود؛ ناحیه شرقی آن، که منطقه ای کوهستانی است «حجاز» نامیده می شود و قسمت غربی آن، دشتی سرازیر به سوی دریای سرخ است «تهامه» نام دارد.
3 - نجد؛ قسمت میانی جزیرة العرب از شمال به جنوب است که در شرق حجاز قرار دارد.
4 - عروض؛ بخش وسیعی از جزیرة العرب را که در ناحیه شرقی آن قرار دارد، اصطلاحاً عروض می نامند. مهم ترین شهرهای منطقه شرقی، شهرهای احساء و قطیف است که مرکز شیعیان عربستان می باشد. در حاشیه شرقی و جنوب شرقی جزیره، کشورهای قطر، بحرین و عمان قرار دارند.
5 - یمن؛ شامل نواحی جنوب جزیرة العرب است که به دو قسمت یمن جنوبی و یمن شمالی تقسیم گردیده و در حال حاضر یک کشور به حساب می آیند.
بدین ترتیب، جزیرة العرب افزون بر آن که از لحاظ جغرافیایی به مناطق مختلف تقسیم می شود، به لحاظ سیاسی، مشتمل بر چندین واحد مستقل سیاسی است. امروزه گسترده ترین و مهم ترین بخش جزیرة العرب را کشور عربستان سعودی تشکیل می دهد.
شهر مکه و موقعیت جغرافیایی آن[2]
مهم ترین شهر و مقدس ترین نقطه حجاز، بلکه جزیرة العرب، شهر مکه است. این شهر در فاصله هشتاد کیلومتری شرق دریای سرخ واقع است.
فلسفه پیدایش و مرکزیت این شهر که به نام «ام القری» نیز شناخته می شده عبارت است از:
الف - وجود کعبه، مرکز عبادت ساکنین جزیرةالعرب.
ب - مسیر تجارت از شام به یمن و بالعکس.
ج - شهر تجاری و مرکزیت تجّار.
مکه در میان درّه واقع شده و اطراف آن را کوه هایی چند در بر گرفته است، به طوری که چند راه خروجی به سمت یمن، دریای سرخ و شام در آن وجود دارد.
وادی ابراهیم در میان کوه های مکه واقع شده و یک وادی نسبتاً طولانی است که مسجدالحرام در میانه آن قرار گرفته و در واقع، مسیر و مَسیلی است که باران قسمت بالای مکه را در این سوی مسجدالحرام، منتقل می کند.
حضرت ابراهیم به دنبال مشکلی که با همسرش ساره بر سر ازدواج با هاجر و تولد اسماعیل پیدا کرد، همراه هاجر و فرزندش، به مکه آمد و آن مادر و فرزند را در این سرزمین تنها گذاشت و بازگشت. پس از آن که با لطف خدا چاه زمزم پدید آمد و اسماعیل و مادر وی هاجر امید زندگی یافتند، همان جا، در کنار ساکنانی که در اطراف بودند و با پدید آمدن آب به این سوی آمدند، به زندگی خود ادامه دادند. در واقع، همه ماجرا، تقدیری خاص بود که می بایست به احیای دین ابراهیمی در این سرزمین بینجامد. وقتی اسماعیل سی ساله شد، ابراهیم بار دیگر به مکه آمد. در این زمان، آن ها با کمک یکدیگر خانه کعبه را تجدید بنا کردند.
به دنبال ساخته شدن خانه خدا، عرب های قبیله جُرهُم که در آن نواحی زندگی می کردند و اسماعیل از میان آن ها همسری اختیار کرده بود، به توحید و خداپرستی گرویدند و پس از آن مراسم حج هر ساله برگزار می شد. به مرور این فرهنگ میان سایر اعراب جزیرةالعرب نیز گسترش یافت.
نسلی که از اسماعیل پدید آمد، به عرب های عدنانی مشهورند. عدنان در نسب نامه قریش، نیای پیامبر خدا(ص) معرفی شده و عرب های عدنانی، به این اعتبار که از نسل اسماعیل اند، در واقع عرب نیستند؛ چرا که اسماعیل نه عرب، بلکه از نژاد مردمان بین النهرین بود. در برابر عدنانی ها، قحطانی ها یا عرب جنوبی هستند که به عرب اصیل معروفند.
شهر مدینه و موقعیت جغرافیایی آن[3]
شهر یثرب که بعد از ورود رسول خدا(ص) به این شهر، «مدینة النبی» و به اختصار «مدینه» خوانده شد، حدود 450 کیلو متری شمال مکه واقع است.
آب و هوای مدینه در مقایسه با مکه بسیار بهتر است؛ چرا که زمین های حاصلخیز و آب نسبتاً کافی دارد، با این حال باید گفت مدینه هم سرزمینی کم آب به حساب می آید.
پیش از اسلام، دو گروه عرب و یهودی در یثرب زندگی می کردند. قبایل یهودی عبارت بودند از: بنی قَینُقاع، بنی نَضیر و بنی قُرَیظه که عمدتاً در جنوب و جنوب شرقی، زندگی می کردند و قبایل عرب عبارت بودند از: اوس و خزرج که جمعیت خزرج سه برابر اوس بود. گفتنی است جمعیت عربِ یثرب، بسیار بیش از یهودیان بوده است. با این حال، میان دو قبیله عرب، نزاع های زیادی جریان داشت و این نزاع ها به میان قبایل یهود نیز سرایت کرده بود.
اوس خزرج هر دو از قبایل جنوبی شبه جزیره بودند که حدود یکصد و پنجاه سال قبل از اسلام به یثرب آمده بودند. به همین دلیل، برخلاف قریش که عدنانی هستند، اوس و خزرج را باید قحطانی به حساب آورد.
مردم یثرب به کعبه احترام می گذاشتند و همه ساله برای طواف آن و عبادت بت ها، به مکه می آمدند. به علاوه، بازارهای مکه نیز انگیزه ای بود تا آنان به مکه بیایند و روابطی با قریش داشته باشند. از زمانی که پیامبر(ص) دعوت خویش را آشکار کرد و آیات قرآنی در میان مردم انتشار یافت، اهل یثرب به دلیل همین رفت و آمدها، کم و بیش با اسلام آشنا شده بودند، اما حرمتی که برای قریش قایل بودند، مانع از آن شده بود که خود را به رسول خدا(ص) نزدیک کنند.
موقعیت نژادی، فرهنگی و اجتماعی عرب قبل از اسلام
قاره آسیا مرکز تابش نور توحید و کانون نشر اسلام است. نسیم طراوت بخش وحى در آغاز بر این سرزمین وزید و فرهنگ و تمدن اسلامى در آن بنیان نهاده شد. بسیارى از آثار درخشنده مسلمین که جلوههاى معنوى و مقدس دارند در این قاره واقعند.
شامل 13 صفحه word
دانلود تحقیق جغرافیای جزیره العرب
