مراد از انکسار نفس و خودشکنی آن است که انسان بدون اینکه خود را با دیگران مقایسه کند خود را کوچک و پایین شمرده و خودپسند و از خود راضی نباشد. خودشکنی منشأ و مبنای تواضع است و بدون آن تواضع محقق نمی شود. بنابراین آنچه در باب فضیلت و منزلت تواضع بیان خواهد شد، همگی بر فضیلت فروتنی و خودشکی نیز دلالت خواهد کرد و شاید به همین دلیل است که در آیات و ورایات، بیشتر به تواضع تأکیید شده و از انکسار نفس و کوچک شمردن خود کمتر سخن رفته است. ابعاد مختلف فضیلت انکسار نفس را در مقایسه با موانع آن و مفاهیم متضاد با آن به خوبی می توان دریافت.
خودپسندی (عجب):
عجب، خودستایی و غرور موانع اصلی فروتنی و کوچک شمردن خویش است، از انجا که خودستایی در واقع از آثار و توابع خودپسندی است بحث از موانع محور خودپسندی و غرور سامان می دهیم.
مفهوم و ماهیت عجب:
عجب عبارت است از بزرگ پنداشتن خویش و به دلیل کمالی که فرد در خود می بیند چه این که در واقع چنین کمالی را داشته باشد یا خیر و اعم از آنکه آن چرا که او کمال پنداشته است در واقع کمال باشد سا خیر. بنابراین در خودپسندی همانند انکسار نفس و فروتنی، مقاله با دیگران وجود ندارد و شخص بدون اینکه خود را با دیگران مقایسه کند به دلیل تصور وجود کمالی واقعی یا خیالی در خود و با غفلت از این که هر کمالی از جانب خداوند است.
از خود راضی و خشنود است و وضع خویش را می پسندد. بنابراین تحقق کبر مستلزم وجود عجب است ولی همیشه عجب و خودپسندی کبر و خود برتر بینی را در پی دارد. گاهس خودپسندی فرد به درجه ای می رسد که بر اثر کمالی که در خود نتصور می کند، برای خود از خداوند حقوق و مطالبی را انتظار دارد و برای خود نزد پروردگار جایگاهی قائل است به طوری که مثلاً بروز حوادث ناخوشایند را در حق خود بعید می پندارد به چنین حالتی ادلال گفته
می شود و در واقع این حالت درجه ی بالای خودپسندی و زشت ترین آنهاست.
نکوهش خودپسندی:
در قرآن کریم خودپسندی بارها مورد نکوهش قرار گرفته است از جمله در تحلیل علت شکست مسلمانان در جنگ صفین می فرماید: قطعاً خداوند شما را در مواضع بسیاری یاری کرده است و نیز در روز چنین آن هنگام که شما را ؟؟؟، شما را به شگفتی آورده بود. ولی به هیچ وجه از شما دفع خطر نکرد و از همین با همۀ فراخی برای شما تنگ گردید. سپس در حالی که پشت به دشمن کرده کرده بودید، برگشتید. در این آیه خودپسندی به عنوان یک رذیلت اخلاقی که حتی موجب شکست سپاه اسلام شده است معرض می گردد.
اسباب خودپسندی:
- خودپسندی به دلیل وضعیت خوب جسمانی: از قبیل زیبایی و تناسب اندام ـ صحت و قوت آن ـ خوش صدایی و مانند آن.
- خودبینی به دلیل قدرتمندی و احساس اقتدار: چنان که خداوند از قوم عاد نقل می کند دچار چنین توهمی شدند و گفتند: از ما نیرومندتر کیست؟
- خودپسندی با تصور بهره مندی از عقل و زیرکی و آگاهی از دقیق ترین امور دینی و دنیوی: ثمرۀ این نوع خودپسندی استبداد ؟؟؟، احساس بی نیازب از مشورت، جاهل پنداشتن دیگران و کراهت داشتن نسبت به گوش فرا دادن به سخت اندیشمندان.
- خودپسندی بر اثر انتساب به نَسَب و نیاکان شرافتمند و بزرگ و یا انتساب شاهان و صلاطین چنین گمانی انسان را جویای خدمتگزاری مردم نسبت به او می کند.
- خودبینی به سبب زیادی فرزندان، غلامان، طایفه و اقوام و پیروان، چنان که خداوند از قول کافران نقل می کند و گفتند دارایی و فرزندان ما از همه بیشتر است و ما عذاب ؟؟؟ شد.
- خودپسندی ناشی از اموال و ثروت فراوان: قرآن از زبان یکی از دو صاحب باغ می گوید: مال من از تو بیشتر است و از حیث افراد از تو نیرومندترم. ولی دارایی را از آن خود و سبب برتری خویش دانست و خداوند هر چه به او داده بود بازستاند، به طور کلی هرگاه انسان خود را دارنده ی کمال بداند اعم از آن که آنچه واقعاً کمال پنداشته است کمال باشد یا خیر، فراموش میکند که آنچه دارد متعلق به خداوند و ناشی از رحمت و توفیق او است.
آثار زیان بار خودپسندی
- خودپسندی منشأ کبر یعنی خود بزرگ تر بینی است و اصولاً کبر بدون خود بینی امکان تحقق ندارد.
- خودبینی موجب فراموش گناهان است و اگر ایشان متوجه برخی از گناهان خود هم باشد آنها را کوچک و بخشوده شمرده و درصدد جبران آنها بر نمی آید.
- فرد خودپسند در مراحل بالای خودبینی برای خود در نزد خداوند مکان و منزلتی قائل است و در نتیجه خود را در نوعی امنیت و مصونیت می بیند از این رو درصدد وارسی اعمال خود و رفع نقایص آن بر نمی آید و در نهایت اعمال خویش را ضایع می کند.
- شخص خودپسند چون نوعی مطالبات از خداوند برای خود انتظار دارد، سپاس و قدرشناسی را وظیفه ی خود نمی داند و نسبت به نعمت های الهی ناسپاس و قدر ناشناس خواهد بود.
- شخص خودبین چون از وضعیت خود راضی و خشنود است، احساس ضعف و نیاز نمی کند و در نتیجه هرگز خود را محتاج پرسش و مشورت نم یداند.
- خودپسند چون کاستی و خدشه ای از خود نمی بیند خود را بی نیاز از نصیحت و خیر خواهی دیگران دانسته توجهی به نصایح آنان نمی کند.
- خودستایی یکی دیگر از آثار خودپسندی است. خودبین در هر فرصتی زبان به ستایش خویش می گشاید و از هر آن چه مربوط به اوست به نیکی یاد می کند.
درمان خودپسندی:
درمان هر دردی به زدودن علل و اسباب آن است. بنابراین کسی که به جمال و صحت جسم خویش مغرور است باید در آغاز پیدایش خویش و انجام آن اندیشه کند و بداند که آنچه دارد چقدر سریع الزوال و فانی است. صاحب قدرت باید بداند که همه ی آنچه که دارد با بیماری یک روزه نابود خواهد شد و هر لحظه ممکن است که خداوند آن چه به او داده بازستاند.
غرور یعنی اطمینان و آرامش قلب نسبت به آنچه که با هوای نفس موافق بوده و طبیعت انسان به آن تمایل داشته باشد. منشأ این گرایش جهالت یا وسوسه های شیطانی است. بنابراین کسی
شامل 46 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله جهت گیری نفس نسبت به خویشتن (انکسار نفس)