مشخصات این فایل
عنوان: معماری مسجد در دوره صفوی
فرمت فایل: word
تعداد صفحات: 17
این مقاله درمورد معماری مسجد در دوره صفوی می کند.
خلاصه آنچه در مقاله معماری مسجد در دوره صفوی می خوانید :
ارتباط نور با معنا
حکمت‌الله ملاصالحی در مقاله خود نور را از بعد معنوی بررسی کرده و می‌گوید:
صورت‌ها و شکل های ظریف، به ویژه در آثار تجسمی، همواره به درخشندگی و جلا و تابناکی شهره اند. البته جلا و درخشندگی و تابناکی صور ظریف به معنای لعاب‌دهی و بزک‌کاری نیستند. بلکه مراد نورانیت نرم و پرلطیف و آرامی است که گویی از درون شیء از هسته و قابلیت‌های واقعی آن به منزله شیء با دست هنرمندانه انسان منکشف و آشکار شد و به بیرون تابیده و درخشیده است. مردم نیز بیشتر صورت های ظریف و لطیف را احساس کرده و از مفاهیم متناسب با آن بهره برده اند. در مقوله زیبایی شناسی ظرافت و آثار ظریف و پرلطیف، همواره نوعی تنزیه و تذهیب، درخشندگی و تابناکی را می‌توان مشاهده و احساس کرد. چنین تنزیه و ریزه‌کاری‌ای را در نگارگری ایران عموماً و نگارگری عهد صفوی خصوصاً می‌توان ملاحظه کرد. در بسیاری از هنرهای عهد صفوی- اعم از معماری، کاشی‌کاری، گچ بری و نگارگری، پارچه بافی، به ویژه ابریشم‌بافی- نوعی درخشندگی، جلا، نورانیت پرلطف، نرم، آرام و عمیقاً روحانی را می‌توان به وضوح مشاهده کرد. این درخشندگی، جلا، نورانیت نرم و آرام و پرلطف و چشم‌نواز و دلربا ودل‌نشین و بی سایه ای را که در بسیاری از آثار تجسمی عهد صفوی خصوصاً و هنرهای عهد اسلامی به طریق اولی مشاهده می‌کنیم، نورانیتی اشراقی و تنزیهی است تا اثباتی و تشبیهی. در قرآن کریم خداوند خود را نور هستی بخش نمایانده است و در تورات نیز هستی با نور الهی به هست می‌آید. اساساً تجلی بدون نور قابل تصور نیست. رابطه نور و لطافت یا صفت لطیف خداوند با روشنایی بنیادین و عمیق است. در میان متصوفه و اهل اشراق و عرفان، نور الهی آسمانی‌ترین رزق آدمی تعبیر شده است. چکیده کلام آن‌که نسبت و رابطه میان نور و نورانیت و درخشندگی و تابناکی و مقوله زیبایی‌شناسی ظرافت امری است بنیادین.(42)
آیا معماری این دوره، ابتکار تمدن شیعه صفوی است؟
ایرانیان تازه مسلمان بنایی نداشتند که آن را تغییر داده و مطابق دستورات اسلامی تبدیل به مسجد کنند. و همان نقشه اولیه فاتحین عرب را پذیرفتند؛ یعنی نمونه مسجد قاهره را که عمروعاص بنا کرده بود، سرمشق قرار دادند و تنها کاری که کردند این بود که عبادتگاه مخصوص را که دارای محراب بود با گنبدهایی که قرن‌ها طریقه ساختن آن را پوشاندند و به جای به کار بردن چوب، بام ها را با سقف های کوچک به هم متصل ساختند و مناره هایی برپا کردند که از خارج معبد را نشان دهند. هر گاه به مقایسه مساجد قدیمی مصر که عمروعاص ساخته و مساجد قدیمی قزوین و اصفهان و ورامین بپردازیم به این دو نکته مهم پی می‌بریم که اولاً ایرانیان در اصول معماری خود ثبات قدم نشان داده‌اند و ثانیاً نقشه‌های اولیه مساجد اسلامی را با کمال احترام محفوظ نگه داشته‌اند و در نهایت مساجد ایرانی بسیار قدیم یا جدید همه به طرز مساجد صدر اسلام ساخته شده‌اند و فقط ذوق و سلیقه و مهارت صنعتگران و استادان در آن دخالت داشته و آرایش و جلوه ی توجهی به آنها داده است.
فلاندن در سفرنامه خود می‌گوید:
از همه بناها مساجد برتری دارند؛ زیرا بهترین صنایع در آنها به کار رفته است. در میان مساجد اصفهان بزرگترین و قشنگ ترین آنها مسجد جامع است که در طرف جنوب میدان شاه واقع شد. باید گفت هیچ شباهتی به معابد اروپایی که به سبک یونانی یا گوتیک‌اند، ندارد و مانند سبک مساجد کلی ایران است. در قاهره یا قسطنطنیه شبستان دیده می شود ولی از حیث طرز و زیبایی شباهتی با مساجد ایران ندارند.(44)
سیامک علیزاده در پایان‌نامه خود با نام نقش هنر کاشی‌کاری در تجلی معماری دوره صفویه می‌گوید:
هنرمندان دوره صفویه از تجارب گذشتگان خود به ویژه در دوره سلجوقی و تیموری استفاده نموده و با نوآوری‌هایی که به آن افزودند، توانستند شاخص‌هایی را در این زمینه ابداع کنند که خود باعث ایجاد تمایز هنر کاشی‌کاری این دوره با دوران پیشین گردید. درباره کاشی‌کاری صفویه مطلب قابل توجه این است که هنر کاشی‌کاری هنر ابداعی صفویه به شمار نمی‌رود. در دوره این سلسله با وجود اقتباس از هنر پیشینیان صرفاً به تقلید اکتفا نشده است.(45)
هم‌چنین مهناز شایسته‌فر می‌گوید:
اشکال و تزیینات نقاشی ایران و کتیبه‌ها به طور مستقیم، تحت‌تأثیر بنیان حکومت شیعی صفویان نبوده است بلکه تحول و توسعه‌ای تدریجی در نقاشی‌ها و کتیبه بناهای تیموری در ابتدای حاکمیت صفویه وجود داشته است.(46)
جالب توجه است که بدانیم در ساختن مسجد شاه (مسجد امام) از نقشه مسجد گوهرشاد که توسط همسر شاهرخ ساخته شده بود تقلید شده است.(47) در واقع باید گفت صفویان تنها به تقلید اکتفا نکرده‌اند بلکه در این زمینه نوآوری و ابتکارهایی هم داشته‌اند ولی میراث معنوی تیموریان را هم تا حدودی به ارث برده‌اند.
اثرگذاری بر دیگر تمدن‌ها
جالب است بدانیم این معماری تأثیر خود را بر دیگر سرزمین‌ها گذاشته است. الرّفاعی در کتاب خود می‌گوید:
اصفهان در دوره پادشاهی شاه عباس به لحاظ نقشه عمومی شهر و بناهای مذهبی‌اش نمونه‌ای یگانه از شهرهای اسلامی به شمار می‌رفت. هنر ایرانی در این دوره توانست وارد هندوستان شود و در آن اثر هنری مشهوری مانند تاج محل را در آگره به وجود آورد. بایستی افزود که ایرانی‌ها به طرز کشیدن موجودات زنده آشنا بودند و در این زمینه و نیز در زمینه تزیینات هنری به پیشرفت و شهرت منحصر به فردی در دنیای اسلام دست یافته بودند.(48)
به طور کلی نمونه‌های معماری در ایران متمایز از نمونه‌های اعراب و ترک‌ها گردیده و شرق عالم اسلام نیز تحت‌تأثیر معماری ایرانی بوده است.(49)
اندیشه شیعه چقدر به هنر توحیدی اهمیت می‌دهد؟
هنر مسجد، ترجمان بینش توحیدی است. مسجد از حیث معماری قطب شهر اسلامی است. مدینه ی اسلامی سامانه ی تعریف‌شده‌ای دارد. مجموعه شهر با معابر و گذرها، سمت و سازمان پیدا می‌کند و در نهایت به مسجد منتهی می‌شود. ثقل سازمان هر مسجد نیز به نقطه مرکزی آن، یعنی زیر گنبد ختم می‌شود. همه طاق‌نماها، رواق‌ها، شبستان‌ها، فضاهای باز، صحن‌ها و حتی نمادهای گوناگون و خطوط به نقطه مرکزی، به زیر گنبد متمایل‌اند و زیرگنبد به نقطه اوج گنبد هدایت می‌شود؛ نقطه خاصی در بالای گنبد که نقطه وحدت است و رو به آسمان دارد؛ یعنی، مجموع مسجد در یک محور و مدار به وحدت می‌رسد و وحدت هم به خدای متعال اشاره دارد.
ستون‌های مساجدی که اصولی و بر اساس معماری اسلامی ساخته شده‌اند، شالوده‌ای مربع‌شکل دارند و به چهار عنصر جهان ماده اشاره می‌کنند. سپس ستون‌ها هشت ضلعی می‌شوند و پس از آن به دایره متمایل می‌گردند و به نقطه وحدت می‌رسند؛ یعنی چهار عنصر از مادیت آغاز می‌شوند، به هشت‌بهشت می‌رسند و سرانجام به وحدت و حق تعالی منتهی می‌گردند. به دلیل پیام یگانه‌پرستی مسجد، در این محل مقدس هیچ نماد و جلوه‌ای که شایان تفسیر به شرک، تجسم و تجسد باشد به کار نمی‌رود.(50)
همان‌طور که می‌دانیم همه مساجد دوره صفوی دارای گنبد هستند و حتی فن گنبدسازی در این دوره تکمیل شد. شایسته‌فر می‌گوید:
در مسجد امام، کتیبه‌ای به خط کوفی بر روی کاشی‌های لعاب‌دار وجود دارد که به دستور شاه عباس در اصفهان ساخته شده است شامل: الله، لاالهالاالله که هر دو چهار بار تکرار شده است. این کتیبه به طور آشکار به یگانگی خداوند و این‌که تنها او سزاوار پرستش است، اشاره می‌کند. لاالهالاالله و محمداً رسول‌الله این دو جمله، به اعتقادات مسلمانان دوره صفوی اشاره می‌کنند و دو اصل اساسی اعتقادی در اسلام، یعنی توحید و نبوت را تشکیل می‌دهند.(51)
پس راست گفت که هنر، ترجمان بینش توحیدی است.
بخشی از فهرست مطالب مقاله معماری مسجد در دوره صفوی
درآمد
شیوه اصفهانی
دو نمونه از مساجد مهم دوره صفوی
رنگ در مسجد
لاجوردی
فیروزه ای
نور در مسجد
ارتباط نور با معنا
آیا معماری این دوره، ابتکار تمدن شیعه صفوی است؟
اثرگذاری بر دیگر تمدن‌ها
اندیشه شیعه چقدر به هنر توحیدی اهمیت می‌دهد؟
بررسی تطبیقی مساجد شیعه و سنی
منابع:
دانلود مقاله معماری مسجد در دوره صفوی
