دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
فرمت فایل: word
تعداد صفحه:162
پایان نامه جهت دریافت درجه ی کارشناسی ارشد MA در رشته ی زبان و ادبیات فارسی
دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی
عنوان پایان نامه:
غزل روایی و سایر انواع آن در اشعار قیصر امین پور و سید حسن حسینی
فهرست
فصل اول مقدمه و روش تحقیق ۱
۱-۱-کلیات ۲
۱-۲- فرضیه ها ۲
۱-۳- روش کار ۲
۱-۴- سابقه و ضرورت انجام تحقیق ۳
۱-۵-روش و ابزار گردآوری اطلاعات ۳
۱-۶-جامعه ی آماری ۳
۱-۷-شعر و آفرینش ۳
۱-۸-شعر و فرهنگ شاعر ۵
۱-۲-ساختار ( structure ) یا ساخت ۶
۱-۳-زمینه ی تاریخی ساختارگرایی۷
۱-۴-اصول ساختار گرایی۸
۱-۴-۱-دید همزمانی و درزمانی۷
۱-۴-۲-زبان وگفتار۷
۱-۴-۳-دال و مدلول۸
۱-۴-۴-روابط هم نشینی و جانشینی۸
۱-۵-اهداف ساختارگرایی۸
۱-۵-۱-ساختار شعر کلاسیک فارسی ۹
۱-۵-۲-ساختار شعر نو فارسی ۹
۱-۶-شعر روایتی ۱۰
۱-۶-۱-شعر روایی در ادبیات فارسی۱۰
۱-۶-۲-انواع اشعار روایی۱۰
۱-۶-۲-۱-اشعار غنایی ( lyric poetry )12
1-6-2-2-اشعار عرفانی – تعلیمی (mystic- didactic poetry )۱۳
۱-۶-۳-شعر روایی در ادبیات معاصر فارسی۱۴
۱-۶-۴-شعر روایی در ادبیات غربی۱۴
فصل دوم۱۸
۲-۱-قیصر امین پور۱۹
۲-۲-حوزه های هنری شاعر۲۰
۲-۳-کاربرد واژگان امروزی۲۴
۲-۴-آثار پور قیصر امین۲۴
۲-۵-قالب های شعری۲۵
۲-۶-سید حسن حسینی۲۷
۲-۷-معرفی شعر سید حسن حسینی۲۸
۲-۸-اسطوره در شعر حسینی۲۹
۲-۹-آثار سید حسن حسینی۳۰
فصل سوم۳۱
۳-۱-غزل در پویه ی تاریخ۳۲
۳-۱-۱-معنای لغوی واصطلاحی غزل۳۳
۳-۱-۲-مضامین و زبان مشخص و محدود غزل۳۴
۳-۱-۳-غزل در عربی۳۵
۳-۱-۴-غزل در غرب۳۵
۳-۲-سیر تحول تاریخی غزل۳۵
۳- ۲-۱-اشعار غنایی در ایران پیش از اسلام۳۵
۳-۲-۲-غزل در ایران پس از اسلام۳۶
۳-۲-۳-تغزل چیست ؟۳۶
۳-۲-۴-فرق غزل و تغزل۳۸
۳-۲-۵-دوره رواج غزل ( آغاز قرن ششم تا پایان قرن نهم )۴۰
۳-۲-۶-شاعران موثر در تحول غزل۴۲
۳-۲-۷-غزل عارفانه یا سیر تحول غزل از نظر معنی۴۳
۳-۲-۸-غزل در نیمه اول قرن نهم تا اواسط قرن دوازدهم۴۵
۳-۲-۹-غزل در دوره ی بازگشت ( از اواسط قرن دوازدهم تا دوران مشروطیت )۴۶
۳-۲-۱۰-غزل دوران معاصر ( از دوران مشروطیت تا عهد حاضر )۴۶
۳-۳-انواع ساختار غزل ۴۷
۳-۳-۱-انواع ساختارهای اصلی یا پایه۴۷
۳-۳-۱-۱-ساختار خطاب ۴۹
۳-۳-۱-۱-۱-انواع مخاطب ۵۱
۳-۳-۱-۲-ساختار غیبت ۵۳
۳-۳-۱-۳-ساختار حدیث نفس ۵۵
۳-۳-۱-۳-۱-تک گویی درونی ۵۵
۳-۳-۱-۳-۲-تک گویی نمایشی ۵۵
۳-۳-۱-۳-۳-حدیث نفس یا خود گویی ۵۶
۳-۳-۱-۳-ساختار گفتگو ۵۷
فصل چهارم۵۸
۴-۱-یک داستان کوتاه ۵۹
۴-۲-غزل هایی که حاوی داستانند؛ اما دارای ساختار روایی نیستند ۶۰
۴-۲-۱-غزل هایی که دارای تلمیح هستند۶۰
۴-۲-۲-غزل هایی که حاوی یک حکایت هستند۶۰
۴-۲-۳-غزل های دارای مقدمه برای گفتگو ۶۱
۴-۲-۴-غزل های ارجاعی۶۲
۴-۲-۴-۱-رخدادهای شخصی۶۲
۴-۲-۴-۲ رخدادهای تاریخی۶۳
۴-۲-۴-۳-رخدادهای مذهبی – اساطیری۶۴
۴-۳- تعریف غزل روایی۶۴
۴-۴- بخش های اصلی یک غزل روایی ۶۵
۴-۴-۱- مقدمه ۶۵
۴-۴-۲- تنه ۶۶
۴-۴-۳ –پایان۶۶
۴-۵- داستان و عناصر آن۶۸
۴-۵-۱- داستان۶۸
۴-۵-۲-قصه ۶۹
۴-۶- کیفیت عناصر داستانی در غزل روایی۷۰
۴-۶-۱- شخصیت (character) 70
4-6-1-1- شخصیت ها بر اساس میزان نقش آنها در داستان۷۰
۴-۶-۱-۱-۱- شخصیت مخالف۷۰
۴-۶-۱-۱-۲-شخصیت مقابل۷۰
۴-۶-۱-۱-۳-شخصیت همراز۷۰
۴-۶-۱-۲-انواع شخصیت ها براساس تمایزات فردی۷۱
۴-۶-۱-۳- انواع شخصیت ها بر اساس تحول آنها در داستان ۷۱
۴-۶-۱-۴- شخصیت ها در غزل روایی ۷۱
۴-۶-۱-۴-۱ -شخصیت های اصلی۷۱
۴-۶-۱-۴-۲- شخصیت های فرعی که خود به سه دسته تقسیم می شوند۷۱
۴-۶-۲- صحنه ۷۲
۴-۶-۲-۱-صحنه ی فراخ منظر و صحنه نمایشی۷۳
۴-۶-۲-۲- صحنه فراخ منظر و نمایشی در غزل روایی ۷۳
۴-۶-۲-۱- صحنه در غزل روایی ۷۴
۴-۶-۲-۱-۱-زمان۷۴
۴-۶-۲-۱-۲ مکان ۷۴
۴-۶-۳- پیرنگ۷۵
۴-۶-۳-۱-تفاوت داستان با پیرنگ ۷۵
۴-۶-۳-۲- انواع پیرنگ ۷۵
۴-۶-۳-۳ پیرنگ در غزل روایی۷۶
۴-۶-۳-۳-۱- انواع غزل روایی از نظر وجود پیرنگ ۷۶
۴-۶-۳-۳-۲- انواع غزل روایی از نظر نوع پیرنگ ۷۸
۴-۶-۴- زاویه ی دید ۷۹
۴-۶-۴-۱ -زاویه ی دید درونی ۷۹
۴-۶-۴-۱-۱- راوی – قهرمان ۸۰
۴-۶-۴-۱-۲- راوی – ناظر ۸۰
۴-۶-۴-۲- زاویه ی دید بیرونی ۸۰
۴-۶-۴-۴- زاویه ی دید در غزل روایی ۸۰
۴-۶-۵- عمل داستانی ۸۱
۴-۶-۶ حادثه ۸۲
۴-۶-۶-۱- حادثه ی استقلال یافته ۸۲
۴-۶-۶-۲ -حوادث اصلی و فرعی ۸۲
۴-۶-۶-۳- حادثه در غزل روایی ۸۳
۴-۶-۷-گفتگو۸۳
۴-۶-۷ -۱-گفتگو در غزل روایی ۸۴
۴-۶-۸- مضمون یا درون مایه۸۴
۴-۶-۸-۱- انواع درون مایه ۸۴
۴-۶-۸-۲- درون مایه در غزل روایی ۸۵
۴-۶-۹- کشمکش۸۵
۴-۶-۹-۱- انواع کشمکش۸۶
۴-۶-۹-۱-۱- کشمکش جسمانی۸۶
۴-۶-۹-۱-۲- کشمکش ذهنی ۸۶
۴-۶-۹-۱-۳- کشمکش اخلاقی۸۶
۴-۶-۹-۲- کشمکش در غزل روایی ۸۶
۴-۶-۱۰- اوج۸۶
۴-۶-۱۰-۱- اوج در غزل روایی ۸۷
۴-۶-۱۱- گره گشایی و نتیجه گیری ۸۷
۴-۶-۱۱-۱- گره گشایی و نتیجه گیری در غزل روایی ۸۷
فصل پنجم ۸۹
۵-۱-درآمدی بر شعر و شعرای مورد بحث۹۰
۵-۲- غزل¬های روایی۹۱
۵-۲-۱- بررسی داستان های روایی و عناصر آن ۹۲
۵-۳- غزل¬های غیر روایی عبارتند از۹۸
۵-۳-۱- غزل¬های ارجاعی۹۸
۵-۳-۱-۱- رخدادهای تاریخی – مذهبی ۹۹
۵-۳-۱-۲-رخدادهای شخصی ۱۱۴
۵-۳-۱-۳- رخداد مذهبی اساطیری۱۲۴
۵-۳-۲-غزل هایی که دارای تلمیح هستند۱۳۲
۵-۳-۳-غزل های دارای مقدمه برای گفتگو ۱۴۶
نتیجه گیری۱۴۸
فهرست منابع و مآخذ۱۵۰
فهرست منابع و ماخذ :
- ابراهیمی، نادر،۱۳۷۸، ساختار و مبانی ادبیات داستانی، تهران: نشر فرهنگان
- امین پور، قیصر،۱۳۸۷، مجموعه ی کامل اشعار،تهران: نشر مروارید
- انوری، حسن، ۱۳۷۲، گزیده ی غزلیات سعدی، تهران: انتشارات علمی
- بارت، رولان، ۱۳۸۷، درآمدی بر تحلیل ساختاری روایت ها( ترجمه ی محمد راغب )، تهران: نشر فرهنگ صبا
- باطنی، محمد رضا، ۱۳۷۶، نگاهی تازه به دستور زبان، تهران: انتشارات سخن
- بشردوست، مجتبی، ۱۳۷۹، از صورت تا معنا، تهران: انتشارات امیرکبیر
- بهار، محمد تقی، ۱۳۷۳، سبک شناسی، تهران: انتشارات امیر کبیر
- حیدری، مریم، ۱۳۸۶، بررسی ساختار روایی در غزل فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی به راهنمایی دکتر سید محمد ترابی
- حسینی، سید حسن، ۱۳۸۷، هم صدا با حلق اسماعیل، تهران: انتشارات سوره ی مهر
- خطیب رهبر، خلیل، ۱۳۷۹، دیوان غزلیات مولانا، تهران: نشر صفی علیشاه
- خطیب رهبر، خلیل، ۱۳۸۶، دیوان فرخی سیستانی، تهران: نشر صفی علیشاه
- داد، سیما، ۱۳۷۸، فرهنگ اصطلاحات ادبی،تهران: انتشارات مروارید
- ۱۳۸۶، رسم شقایق، سوگنامه ی قیصر امین پور، تهران: سروش ( انتشارات صدا و سیما )
- روزبه، محمد رضا، ۱۳۷۸، سیر تحول در غزل فارسی، تهران: انتشارات روزنه
- شمیسا، سیروس، ۱۳۸۶، انواع ادبی، تهران: انتشارات میترا
- شمیسا، سیروس، ۱۳۸۵، سبک شناسی شعر، تهران: انشارات میترا
- شمیسا، سیروس، ۱۳۸۶، سیرغزل در شعر فارسی، تهران: انتشارات علم
- شمیسا، سیروس، ۱۳۸۵، نقد ادبی، تهران: انتشارات میترا
- شفیعی کدکنی، محمد رضا، ۱۳۸۰، ادوار شعر فارسی، تهران: انتشارات میترا
- شفیعی کدکنی، محمد رضا، ۱۳۸۷، در اقلیم روشنایی، تهران: نشر آگاه
- شفیعی کدکنی، محمد رضا، ۱۳۸۵، موسیقی شعر، تهران: انتشارات آگاه
- صفا، ذبیح الله، ۱۳۷۴، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: نشر قطره
- صفا، ذبیح الله، ۱۳۶۳، حماسه سرایی در ایران، تهران: انتشارات امیر کبیر
- صبور ، داریوش،۱۳۸۲، آفاق غزل فارسی،تهران: نشر زوار
- کزازی، میرجلال الدین، ۱۳۷۲،« پرنیان پندار غزل »، مجله ی شعر، سال اول (۲)
- لنگرودی، شمس، ۱۳۷۰، تاریخ تحلیلی شعر نو( جلد یک )، تهران: نشر مرکز
- سجودی، فروزان، ۱۳۷۶،« ساختار گرایی در شعر معاصر»، مجله ی کتاب ماه ادبیات،
سال دوم(۷۵ )،( هارلند )
- معدن کن، معصومه، ۱۳۸۸، بزم دیرینه عروس، تهران: نشر مرکز دانشگاهی
- میرصادقی، جمال، ۱۳۸۶، ادبیات داستانی، تهران: نشر سخن
- میر صادقی، جمال، ۱۳۸۵، عناصر داستان، تهران: نشر سخن
- میرصادقی، جمال و میمنت( ذوالقدر )، ۱۳۸۷، واژه نامه ی هنر داستان نویسی، تهران: نشر کتاب مهناز
- میر صادقی، میمنت( ذوالقدر )، ۱۳۸۷، واژه نامه ی هنر شاعری، تهران: نشر کتاب مهناز
- هروی، حسینعلی، ۱۳۷۵، شرح غزل های حافظ، تهران: نشر سیمرغ
یونسی، ابراهیمی، ۱۳۸۸، هنر داستان نویسی، تهران: انتشارات نگاه
چکیده
غزل شکل نهایی و تکامل یافته ی شعر ماست و شاید بتوان گفت قدیمی ترین قالبی است که در شعر فارسی توانسته است حیات خود را به هزاره ی جدید بکشاند و این کار کوچکی نیست . یکی از شاعران برجسته ی معاصر ایران که خلاقیّت و آفرینندگی را با پژوهش و تتبّع جمع آوری کرده است و هم محافل ادبی و هم جامعه ی دانشگاهی او را در زمان حیاتش جدّی گرفت ، مرحوم قیصر امین پور و سید حسن حسینی است . قالب غزل در همه پنج مجموعه ی شعری قیصر امین پور دیده می شود. سید حسن حسینی نیز در قالب غزل اشعار قابل توجهی دارد .موضوع این پژوهش بررسی غزل های روایی و سایر انواع آن در غزل های سید حسن حسینی و قیصر امین پور می باشد . غزل روایی غزلی است که در محور عمودی خود ، به نقل رویدادی بپردازد ، رویدادی که شرح آن ، درون غزل باشد و کل ساختار غزل را در برگیرد . هر غزل روایی ، از سه بخش مقدمه ، تنه و پایان تشکیل شده است.عناصر داستانی در غزل روایی وجوددارند که عبارتند از : شخصیت ، صحنه ، پیرنگ ، زاویه دید ، عمل داستانی ، حادثه ، گفتگو ، مضمون ، اوج ، گره گشایی و نتیجه گیری.
در سایر انواع غزل نیز با داستان مواجه هستیم اما داستان ها و روایاتی که در بیرون از غزل رخ داده است و فهم آن به درک و اطلاعات مخاطب یا خواننده بستگی دارد. سایر انواع آن شامل غزل های ارجاعی، غزل هایی که حکایت دارند ، غزل های دارای مقدمه برای گفتگو ، غزل هایی که تلمیح دارند، می باشد.
واژگان کلیدی : غزل _ غزل روایی _ غزل غیر روایی _ عناصر داستان _ قیصر امین پور _ سید حسن حسینی
فصل اول
مقدمه و روش تحقیق
۱-۱-کلیات
تعریف مساله و بیان سوال های اصلی تحقیق
مهم ترین سوال های این پژوهش به قرار زیر است :
یک- نگاه قیصر امین پور و سید حسن حسینی به قالب غزل چگونه است ؟
دو- کارکرد غزل های روایی و سایر انواع غزل در اشعار قیصر امین پور و سید حسن حسینی چگونه است ؟
سه- کیفیت عناصر داستان در غزل های روایی و غیر روایی چگونه است ؟
۱-۲- فرضیه ها
یک – غزل در همه ی پنج مجموعه ی شعری قیصر امین پور به طور تقریباً یکسان وجود دارد .
دو - قیصر امین پور یکی از شاعران توانمند معاصر بود که توانست در دهه ی شصت با اینکه کشور در شرایط جنگ به سر می برد ، با استفاده از قالب غزل ناب شعر را از ایستگاه های غمگین برهاند و آوازی سر دهد از جنس تغزل و تعهد که هر یک از این غزل ها نوعی روایت سال های جنگ و بعد از آن می باشد که این روایت ها یا در محور عمودی غزل رخ داده است یا بیرون از غزل. سید حسن حسینی نیز از شاعران توانمند در زمینه ی روایت های مذهبی است و همه او را ، با این عنوان می شناسند .
سه - در غزل روایی یک روایت در محور عمودی آن وجود دارد . در غزل های غیر روایی هم داستان به نوعی وجود دارد. وجود داستان چه در غزل روایی و چه در غیرآن خواننده را به سوی درک بیشتر مفاهیم شعری سوق می دهد . این همان هنری است که شاعر از خود باقی می گذارد .
۱-۳- روش کار
این کار پژوهشی در پنج فصل می باشد …
علت اصلی انتخاب قیصر امین پور و سید حسن حسینی این بود که از شاعران توانمند سه دهه ی اخیراند و در میان خاص و عام جایگاه رفیعی پیدا کرده اند و اشعارشان همه کس فهم شده است .
۱-۴- سابقه و ضرورت انجام تحقیق
با توجه به جستجو و تامل نگارنده ، تاکنون اثر پژوهشی که به غزل های قیصر امین پور و سید حسن حسینی با رویکرد روایی و غیر روایی توجه داشته باشد ، انجام نشد . در چند پایان نامه ای که وجود دارد فقط بر روی زیبایی های شعری یا مفاهیم کلماتی خاص و حداکثر در دو مجموعه از اشعارش کار شده است . پایان نامه مورد نظر که درباره ی بررسی غزلیات روایی و سایر انواع آن می باشد توانایی و برتری و نو بودن پژوهش حاضر را نشان می دهد .
۱-۵-روش و ابزار گردآوری اطلاعات
کتابخانه ای و فیش برداری
۱-۶-جامعه ی آماری
کل غزل های قیصر امین پور و سید حسن حسینی
۱-۷-شعر و آفرینش
زندگی بشر دور از شعر قابل تصور نیست. چرا که اندیشه های انسان درباره ی خودش و طبیعت که شکل شعر های ساده و ابتدایی دارد، از ابعاد روح به شمار می رود و نمی توانیم زندگی او را از این بعد روحی مجرد سازیم. سر گذشت شعر به دورانی می کشد که از حدود تاریخ و گزارش های تاریخ به دور است و از لحظه ای آغاز می شود که کاروان زندگی در جاده ی زمان به راه پویی پرداخته و شعر نوای جرس پیشرو این قافله است. از این رو پیدا کردن نخستین شعر و اولین سراینده ممکن نیست. افسانها یی نظیر این وجود دارد که گفته اند اولین شعر جهان را آدم ابو البشر سرود. مرثیه ای در سوگ هابیل. ( شفیعی کدکنی: ۵۶۲ )از دیر باز مردم به شعر به عنوان سخنی غیر معمولی و غیر طبیعی می نگریستند تا جایی که سخن شاعر را سخنی از زبان خدا، خدایان، الهه های گوناگون و یا موجودات غیر انسانی تلقی می کردند. که انسان در حالت بی خودی، روح خود را در اختیار آن ها می گذارد و زبان و سخن و پیام آنان می شود. اعراب معتقد بودند که ( جن )، به آن ها تلقین شعری می کند و آنان ناخواسته و تحت تاثیر این موجودات ناشناخته، سخنان آنان را باز گو می کنند. ابو العلا معری می گوید: ” انَ لکل شاعر شیطانا یقول شعر علی لسانه ” حتی شاعران ایرانی که تحت تاثیر نظرات مستقیم و غیر مستقیم شاعران عرب بودند. کم و بیش در اشعار خود به این اعتقاد اشاره دارند. ناصر خسرو در بیتی چنین بیان می کند که
« بازی گریست فلک گردان امـروز کـرد تـابعـه تلقینم »
این اعتقاد هنوز بیش و کم در میان مردم وجود دارد که گاهی اوقات رنگ باخته و در پشت جملات و نظراتشان خفته و گاهی به شکل دیگری بروز می کند. امروزه هر چند شعر را تلقین خدایان و موجودات مرموز نمی دانند؛ ولی شاعر را موجودی با شعور و شناختی برتر از شعور طبیعی بشر قلمداد می کنند و عقیده دارند که شاعران پیامبران سرزمین کلماتند و خدایگان واژگان که در روح کلمات و واژگان، جایی تازه می دهند و دوباره آنان را می آفرینند و شاید ساختن اصطلاح ” در رستاخیز کلمه ها ” با این اعتقاد و باور بی ربط نباشد. شناخت شعر، قرن ها آدمیان را به خویش مشغول داشته است. فیلسوفان و ادیبان تلاش های پی گیر در تعریف شعر به کار بسته اند و هزارها تعریف از شعر در فرهنگ ها و کتاب های جهان مسطور و مندرج است. کهن ترین تعریف از شعر را نزد منطقیان می یابیم که می گویند: ” شعر کلام موزون و قافیه دار است.” و متاخران به تلفیقی از دو تعریف منطقی و عروضی قایلند و شعر را ” کلام خیال انگیز موزون و قافیه دار ” می خوانند. ( بشر دوست: ۱۲۶ )
۱-۸-شعر و فرهنگ شاعر
شاعر تحت تاثیر جریانات مختلف ذهنی خود است که از بدو تولد ساخته شده و در جریانات مختلف زندگی و در محیط های گوناگون فرهنگی و طبیعی خود با آن مواجه شده است؛ شعر می گوید. شعر آن چنان نیست که در یک لحظه با کلمات ساخته شده در قالب شعری خاص تولد یابد. هر کلمه ای که از ذهن شاعر خارج می شود مانند صندوقی است که تمام دانسته ها و احساسات نهفته در لایه های ذهنی شاعر را با خود جمع کرده، به این طرف رمز و رازها می آورد.
شفیعی کدکنی، مجموعه عواملی که جریان ذهنی شاعر را تشکیل می دهد به سه دسته تقسیم می کند: ۱) فرهنگ عمومی شاعر؛ یعنی آگاهی او از آن چه در گذشته و حال، در محیط دور و نزدیک او جریان داشته، از مسایل تاریخی، اجتماعی و سیاسی تا اطلاعات دینی، اساطیری، علمی و فلسفی.
۲- فرهنگ شعری که حاصل خوانده ها و شنیده ه های او در زمینه ی الفاظ و معانی شعری است.
۳- تجربه های خصوصی، در طول زندگی، از روزگار کودکی تا لحظه ی سرودن و خلق آفرینش هنری که از پیچیده ترین عناصر ذهنی است و در تحقیقات ادبی به خصوص در بحث صور خیال، دارای اهمیت است.” ( شفیعی کدکنی ۲۰۳ )
آن گونه که پسا ساختار گرایان اعتقاد دارند: ” هدف هر خوانش باید تولید معنا باشد و معنای بیش تر را می توان با درگیر کردن آشکار و آگاهانه ی آرزوهای لذت مدار و سیاست مدار خود با متن تولید کرد. حتی پیچاندن استراتژیک متن یا خوانش ( بر خلاف منش ) پیام آشکار متن، چیزی بیش از ادامه ی منطقی آن چه که همه ی خوانندگان انجام می دهند، نیست. قدرتمند کردن خواننده، در عین حال قدرتمند کردن منتقد است که به عنوان نماینده ی خواننده عمل می کند. ( هارلند: ۶۰- ۳۸۵ )
از دیر باز آن چه زبان شعر را از زبان معمولی متمایز و برجسته تر می نماید، موسیقی و وزن شعر می باشد. همین که مردم عامی، هر گروه واژه را در کنار هم با ردیف و قافیه و آهنگ که گوش نواز می آید، شعر می پندارند؛ نمایانگر این است که اولین تلاش های انسان ها در استفاده جدید از کلمات روزمره، در به کارگیری کلمات در یک زنجیره ی جدید آوایی و موسیقیایی جدید بوده است.
شفیعی کدکنی، موسیقی شعر را به چهار دسته تقسیم کرده، شعری را برجسته می داند که بتواند هم زمان این چهار دسته ی موسیقی را در خود نهفته باشد.
۱- موسیقی بیرونی شعر: همان وزن عروضی که لذت بردن از آن امری غریزی می باشد.
۲- موسیقی کناری: منظور تناسبی است که از رهگذر هماهنگی دو کلمه یا دو حرف در آخر مصراع ها دیده می شود؛ مثل خواب و آب …
۳- موسیقی داخلی: مجموعه تناسب هایی که در میان صامت و مصوت های کلمات یک شعر ممکن است که وجود داشته باشد.
۴- موسیقی معنوی: آن چه قدما طباق و تضاد و مراعات النظیر و … خوانده اند، نوعی آهنگ در درون شعر به وجود می آورد و رعایت این تناسب ها، اگر به طرزی باشد که خواننده متوجه تصنع هنر مند نشود، بسیار پر اهمیت است. ( شفیعی کدکنی: ۸۸ – ۹۶ )
۱-۲-ساختار ( structure ) یا ساخت
به طور کلی به شیوه ی اتصال میان عناصر و اجزای سازنده اثر ادبی گویند. ساختار مانند ریسمانی است که بدون دیده شدن دانه های تسبیح ردیف می کند.(داد ۲۷۶)
ساختار چار چوب طرح ریزی شده ی اثر ادبی است که در این صورت به دو شکل ساختار صوری و غیر صوری نمود پیدا می کند. از دیدگاهی دیگر، ساختار تعریفی عمیق تر دارد و آن حاصل روابط کلیه ی عناصر تشکیل دهنده ی اثر با یکدیگر است؛ یعنی ارتباط ذاتی بین اثر هنری که کل اثر را دربر می گیرد و به آن یکپارچگی می دهد. به این ترتیب در مورد شعر، ساختار تشکیل و تنظیم ارتباطی است قوی و یکپارچه بین همه ی عناصر شعر که شاعر آن را با به کار بردن تدابیر فن شعر به وجود می آورد. (میرصادقی، ذوالقدر ۱۴۵)
هم چنین ساختار را بیان صریح و روشن اثر ادبی و مفهومی دیگر، آن چه که به صورت بیان نثری می توان از شعر بیرون کشید یا خلاصه و فشرده ی شعر به صورت نثر نیز تعریف کرد. در ادبیات، چگونگی ساختار بر محتوا تأثیر می گذارد، بدین معنی که طرز قرار گرفتن اجزای اثر ادبی، محتوا را تغییر می دهد.(همان ۱۴۶)
پس ساختار یک شیوه و روش است و سخن آن این است که هر جزء یا پدیده در ارتباط با یک کل بررسی می شود. بدین ترتیب ساختار گرایی بین مباحث سنتی ادبیات از قبیل بدیع و بیان و عروض و قافیه و یافته های جدید زبان شناسی ائتلافی به وجود آورده است.
۱-۳-زمینه ی تاریخی ساختارگرایی
ریشه ی ساختارگرایی به فرمالیسم روس و مکتب پراگ می رسد. و در هر یک از مکتب های فوق به نحوی است، که به شرح زیر است.
الف) در مکتب فرمالیست ها روشی است برای کشف رابطه ی تکواژهای درون جمله و رابطه ی آن ها با طرح کلی زبان. آن ها معتقد بودند تکیه بر فرم باید باشد نه محتوا.
ب) ساختارگرایی در مکتب پراگ رابطه ی بین اجزاء یک پیام ادبی است که ساخت آن را تشکیل می دهند. به نظر آنان اثری هنری است که در آن همه ی عناصر هم صورت است و هم محتوا و هیچ جزئی را نمی توان به زبان دیگر جز همان زبان ادبی به کار گرفته شده، توضیح داد. (شمیسا، نقد ادبی ۱۹۳)
۱-۴-اصول ساختار گرایی
شالوده ی دیدگاه فردینان دوسوسور- که مکتب فرمالیسم، و در پی آن، ساختارگرایی، براساس آن بنا شدند بدین شرح است:
۱-۴-۱-دید همزمانی و درزمانی
در دید همزمانی که ساختارگرایی مبتنی بر همان دید است. به علل و عوامل قبلی توجه ندارد بلکه توجه اصلی آن متوجه به ربط اجزا و پدیده ها در یک زمان و دوره مشخص است، اما از آن جایی که ساختارها در زمان های گوناگون تغییر می کند. ساختارگرایان یک دید در زمانی هم در نظر می گیرند. یعنی جنبه ی تاریخی را در نظر می گیرند، و به مطالعه ی تاریخ یک زبان و بررسی تحولات آن در طول زمان می پردازند. در حالی که دید همزمانی مطالعه ی زبان در یک مقطع خاص است.
۱-۴-۲-زبان وگفتار
فردینان دوسوسور میان زبان و گفتار، تمایز قائل شده است. زبان یک دانش و قوه ی ذهنی است که طرح آواها و نحو و معانی را در خود دارد و گفتار محقق شدن آن در کسوت الفاظ است. یعنی گفتار جنبه ی عینی و ملموس زبان است و زبان نظامی است بالقوه فقط در ذهن اهل زبان وجود دارد و در واقع توانایی گوینده شنونده برای درک جمله هاست. (شمیسا ۱۹۵)
۱-۴-۳-دال و مدلول
طبق نظر دوسوسور، بین دال و مدلول پیوند قراردادی است. دال صورت آوایی یا نوشتاری نشانه است و مدلول، مفهوم ذهنی آن است. ساختارگرایان نیز می گویند هر دال، مدلولی دارد؛ اما پسا ساختارگرایان معتقدند: دال می تواند چندین مدلول را در اختیار مخاطب قرار دهد. لذا معنی را نویسنده به وجود نمی آورد. او دال را در متن می نشاند و مدلول ها را در اختیار خواننده است. و رابطه ی میان دال و مدلول یک رابطه ی صریح نیست. این موضوع شامل حال آثاری می شود که متن باز دارند و شامل متونی که بسته هستند، نمی شود. (همان ۲۰۲-۲۰۳)
۱-۴-۴-روابط هم نشینی و جانشینی
دوسوسور ساخت درونی زبان را به دو مقوله تقسیم کرده است.
الف) روابط هم نشینی (syntaymatic)
ب) روابط جانشینی (paradiymatic )رابطه ی هم نشینی پیوند عناصر را در زنجیره ها و جملات توجیه می کند در حالی که روابط جانشینی ارتباط عناصر را با جانشین های آن ها توصیف می کند.
دوسوسور رابطه ی هم نشینی و جانشینی را که برای توصیف همه جانبه ی زبان کارآمد بود، جانشین تقسیم بندی سنتی در توصیف زبان نمود که شامل صرف و نحو، واج شناسی و واژگان می باشد. (مانفرد ۳۰-۳۳)
۱-۵-اهداف ساختارگرایی
ساختارگرایی، مطالعه ی اجزای تشکیل دهنده ی یک اثر،و بررسی مناسبات آن ها با هم است برای آسان تر شدن تجزیه و تحلیل یک پیام ادبی، مطالعه ی ساختاری باعث می شود که در میان کثرت های به ظاهر متفاوت و مختلف متوجه نوعی وحدت شویم که حامل پیامی است و در نتیجه درک ما دقیق تر می شود.
در ساختارگرایی توجه به معنا مورد توجه قرار می گیرد نه مسائل اجتماعی و اقتصادی. در نقد نو نیز اثر ادبی بر مبنای
