در این تحقیق می خوانیم:
ضرورت و امکان روشمند ساختن تفسیر قرآن کریم و چگونگی ارایه یک روش تفسیری دارای قواعد و سیستم و تفکیک آن از سلایق و ذوقیات اشخاص، و تبیین مؤلفه های روش صحیح تفسیری، روش تفسیری و زبان قرآن و چآسیب شناسی روش های تفسیری، شرایط دست یابی به یک روش علمی و هدفمند و رهیافت های مختلف در تفسیر و روش های تفسیر قرآن کریم از مسایل و موضوعات مهمی اند که هر محقق و تلاش گر عرصه معارف و علوم و تفسیر قرآن کریم شایق و راغب به آگاهی یابی از آنهاست. «کتاب روش» به منظور طرح دیدگاه های مختلف از اندیشمندان ا
دو تن از استادان و محققان علوم و تفسیر قرآن کریم جناب حجة الاسلام و المسلمین محمود رجبی و جناب حجة الاسلام و المسلمین علی اکبر بابایی به گفتگو نشسته است. آنچه در زیر می آید حاصل مناظره و گفتگوی چندین ساعته این دو استاد در محور و موضوعات فوق می باشد که تقدیم می گردد.
کتاب روش:
ضمن تقدیر و تشکر از حضور استاد محمود رجبی و استاد علی اکبر بابایی در این گفت وگو؛ مقوله مهم و پر دامنه «روش های تفسیر» را به بحث می گذاریم. درباره روش تفسیر قرآن کریم ـ به خصوص در سال های اخیر ـ گفت وگوهای زیادی مطرح بوده و گاه دیدگاه های متغایر و حتی متضادی بیان شده است مبنی بر این که آیا اساساً چیزی به نام روش تفسیر، قابل بحث و گفت وگو است یا نه. با توجه به این مباحث به نظر شما آیا اساساً برای تفسیر قرآن، امکان پیشنهاد یک روش وجود دارد؟
رجبی:
واژه تفسیر ممکن است کاربردهای مختلفی داشته باشد که اگر بخواهیم وارد این کاربردهای مختلف بشویم، در قالب این میزگرد نمی گنجد؛ لیکن فعلاً توافق می کنیم بر این که مقصود ما از «روش تفسیر»، در واقع شیوه ای است که مفسران برای فهم مراد خداوند از آیات قرآنی در نظر گرفته و به کار برده اند. حال این بحث مطرح است که آیا با چنین معنایی، می شود روش خاصی را ارائه کرد، یا این که نه اصولاً فهم و پی بردن به مراد خداوند ـ چنانچه عده ای گفته اند ـ شیوه معینی ندارد و طبق سلیقه افراد بوده و امری است ذوقی و افراد مختلف نسبت به ذوق و سلیقه و مهارت خودشان، روشی را انتخاب یا ابداع می کنند.
باید توجه کنیم که روش تفسیر قرآن، امری است که از دیرباز وجود داشته و مورد استفاده دانشمندان قرآن پژوه بوده است.
اگر ما درباره روش تفسیر قرآن و تعریف آن یا تعیین ضوابط و قواعد آن بحث می کنیم، در واقع در مقام تدوین و تنظیم هستیم؛ مانند منطق که روش فکر کردن است و تدوین علم منطق به معنای این نیست که خودمان قواعدی برای تفکر جعل و وضع کنیم. مکانیزمی برای تفکر وجود دارد و کسانی که علم منطق را تدوین کرده اند، آن مکانیزم را تدوین، سازماندهی و تنقیح کرده اند و دانشی به نام «علم منطق» به وجود آمده است.
باید به این نکته توجه شود که قرآن مجید، کتابی است بر اساس یک نظم بیانی خاص و هر جا نظمی وجود داشته باشد، روشی هم خواهد بود. ما معتقد به فصاحت و بلاغت خارق العاده قرآنیم؛ معنای این اعتقاد آن است که قرآن کریم، مانند شیوه معمول عقلا برای بیان مقاصد خود، دقیق ترین و رساترین واژه ها و عبارات را به کار گرفته است؛ لذا برای فهم این کتاب، روش دقیق و معینی وجود دارد که در سایر کتاب ها هم می توانیم این روش را به کار ببریم، ولی چون قرآن از دقّت، شفافیت، فصاحت و بلاغت خارق العاده ای برخوردار است، به کارگیری آن روش در قرآن، خیلی دقیق تر و معین تر از سایر متون است.
به اعتقاد ما روش بیانی و انتقال مفاهیم قرآن، روشی است که همه عقلا در گفت وگوهای خود به کار می گیرند، ولی در سایر موارد، احتمال اشتباه گوینده، دقیق نبودن واژه ها و عبارات و... وجود دارد. در بحث های اصولی می گویند اگر دلیلی بر آن نداشتیم، آن احتمالات را نادیده می گیریم و اصل را بر عدمشان می گذاریم. در خصوص قرآن این احتمالات هم به طور کلی منتفی است؛ یعنی نمی شود گفت در به کارگیری قالب های زبانی یا مفاد و واژه های قرآنی ـ نعوذ بالله ـ خطایی رخ داده یا کم دقتی شده است.
نتیجتاً به این می رسیم که خداوند در مقام بیان قرآن، همان اصولی را که انسان ها در گفت وگوهای خود به کار می گیرند، به کار گرفته است؛ لذا اگر آن اصول را مورد توجه قرار دهیم، به خوبی می توانیم به مقصود خداوند نایل شویم. ما معتقدیم که قرآن نه تنها روش خاص و معینی برای خود دارد، بلکه این روش در مقایسه با سایر متون و منابع دیگر، دقیق تر، معین تر و بدون هیچ انحراف و لغزشی، قابل به کارگیری است.
بنابراین، وقتی می گوییم که می شود روشی برای تفسیر قرآن پیشنهاد کرد، به این معنی نیست که خودمان روشی را بسازیم و بگوییم این روش پیشنهادی ماست. یا صرفاً ذوق و سلیقه خاص دانشمندان را منظور کنیم؛ بلکه «روش» مورد نظر ما، شیوه ای است که حتی پیش از نزول قرآن در سرشت انسان نهاده شده است و به تعبیری دیگر، این روش از زندگی اجتماعی و پایه های مناسبات و ارتباطات بیانی انسان اخذ شده است. اگر ما از ارائه و تدوین روشی سخن می گوییم، مراد کشف، تنظیم، تدقیق، تنقیح و ساماندهی این شیوه است، نه ابداع و ایجاد؛ پس روشی وجود دارد و این روش تابع سلیقه نیست و کشفی است نه ابداعی. اما روش های مختلفی که به کار گرفته شده است، به این جهت است که مفسران گاهی عناصر مختلفی را لحاظ می کنند و برای آن عنوان خاص روشی می گذارند.
استاد حجة الاسلام و المسلمین محمود رجبی معاون پژوهشی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس سره و رییس گروه علوم اجتماعی پژوهشکده حوزه و دانشگاه و استاد دروس علوم قرآن، تفسیر و مبانی، اعجاز قرآن، روش تفسیر و تفسیر موضوعی است که سال های زیادی در مراکز تخصصی حوزه علمیه قم و دانشگاه های تهران به تدریس پرداختند، استاد رجبی در کنار تدریس دروس تفسیر و علوم قرآنی و مباحث روش شناختی قرآن کریم دروس علوم اجتماعی را نیز در مراکز آموزش عالی و حوزه تدریس نموده اند. ایشان علاوه بر تدریس و مدیریت های آموزشی و پژوهشی در عرصه پژوهش و تحقیق نیز طرح های تحقیقاتی ارزشمندی را اجرا و به جامعه علمی کشور ارائه داده اند.
علاوه بر آثار مکتوب و طرح های تحقیقاتی به اجرا درآمده در ده ها پایان نامه و رساله های علمی و طرح های تحقیقاتی به عنوان استاد راهنما، مشاور و ناظر همکاری و حضور داشتند و 17 اثر تألیف و ترجمه در زمینه علوم و تفسیر و معارف قرآنی و جامعه شناسی به صورت کتاب و 20 مقاله نیز تألیف و ترجمه نموده اند و 6 جایزه و لوح تقدیر در عرصه پژوهش و تألیف را تا کنون دریافت کرده اند.
کتاب روش:
آقای بابایی! با توجه به بیان آقای رجبی، اساساً خود «روش»، با کوتاه ترین و روشن ترین بیان، چه تعریفی دارد؟
بابایی:
هر کار هدفمندی ـ چه تفسیر و چه غیر آن ـ برای رسیدن به هدف، نیازمند روشی است. قاعدتاً کسی که به تفسیر قرآن می پردازد، هدفش رسیدن به معنا و مقصود قرآن است؛ یعنی پیش فرض ما این است که خداوند متعال، کتابی را فرستاده و می خواهد معارف و احکامی را به انسان ها القا کند. ما برای پی بردن به معانی و مقاصد خداوند متعال، نیازمند تفسیر می باشیم؛ پس هدف مفسر رسیدن به معنا و مقصود آیات کریمه است و هر کار هدفمندی برای نیل به هدف، روش مخصوص خود را دارد؛ تفسیر قرآن نیز همین طور است. وظیفه ما این است که دقت و تأمل کنیم تا آن روش صحیح را بشناسیم.
برای دانبود متن کامل تحقیق به لینک زیر مراجعه کنید.
تحقیق آماده درس تفسیر موضوعی قرآن با عنوان روش شناسی تفسیر قرآن کریم 25 صفحه word